| Structuur van de keten - Zuivel |
De zuivelketen
|
2-12-2022
|
De zuivelketen – het geheel aan bedrijven dat betrokken is bij de productie en verwerking van melk – is het grootste onderdeel van de Nederlandse agrosector in termen van toegevoegde waarde en werkgelegenheid (op basis van binnenlandse grondstoffen). De melkproductie is jarenlang begrensd geweest door de melkquotering. De afschaffing hiervan in 2015 leidde tot een stijging van de aanvoer van melk van rond de 11,5 mld. kg melk in 2010 tot ruim 14,3 mld. kg melk in 2016. Door het fosfaatreductieplan en de invoering van fosfaatrechten is de melkaanvoer gedaald tot 13,6 mld. kg in 2021.
Het aantal bedrijven met melkvee neemt volgens het CBS steeds verder af: van rond de 18.250 bedrijven in 2015 naar circa 15.250 bedrijven in 2021. Het aantal melkkoeien is in deze periode vrij stabiel gebleven rond 1,6 miljoen dieren, maar het aantal stuks jongvee is met bijna 0,3 miljoen gedaald. Minder jongvee geeft binnen het systeem van fosfaatrechten meer ruimte meer melkkoeien en daarmee voor meer opbrengsten. Het gemiddeld aantal melkkoeien per bedrijf is van 2015 tot 2021 toegenomen van 89 naar 108. De melkproductie per bedrijf is in dezelfde periode toegenomen van bijna 800.000 kg naar 960.000 kg. Nagenoeg alle geproduceerde melk wordt afgeleverd aan de zuivelindustrie.
|
Melkverwerking
Eind 2021 telde de Nederlandse zuivelindustrie 26 ondernemingen met in totaal 52 productielocaties. Vijf van deze ondernemingen zijn coöperaties, die over 25 fabrieken beschikken. Naar schatting wordt ruim drie kwart van de gecollecteerde melk verwerkt door coöperaties. Meer dan de helft (57%) van de rauwe melk wordt verwerkt in kaas. De sector is internationaal georiënteerd: 70% van de Nederlandse melkproductie wordt in een groot scala aan producten geëxporteerd. Ongeveer een derde van de export is bestemd voor markten buiten de EU. De totale exportwaarde van zuivelproducten is 8,2 miljard euro. Daar staat een waarde voor import van zuivelproducten van 4,1 miljard tegenover. Op de lijst van grootste zuivelconcerns in de wereld bezet FrieslandCampina de zevende plaats met een omzet van 11,1 mld. euro. De lijst wordt aangevoerd door Lactalis (20,2 mld. euro) gevolgd door Nestlé (20,8 mld. euro) en Dairy Farmers of America (19,0 mld. euro).
Consumptie
Vóór de coronacrisis werd driekwart van de zuivelproducten in Nederland via de retail verkocht en een kwart via de horeca en andere kanalen. Het totaal aan consumentenbestedingen aan zuivel in alle verkoopkanalen voor voedsel in Nederland wordt geraamd op ruim 7 miljard euro in 2020 (op basis van de Monitor Duurzaam Voedsel 2020).
De Nederlandse kaasconsumptie per hoofd van de bevolking beweegt zich al jaren boven het Europese gemiddelde, maar is de laatste jaren iets aan het dalen. In 2021 bedroeg de kaasconsumptie per persoon (inclusief kwark en geitenkaas) in Nederland 24,7 kg, in 2019 was dit 25,5 kg. Het gebruik van consumptiemelk ligt op 45,2 kg per hoofd van de bevolking, dit is toegenomen ten opzichte van 2019 (39,7 kg).
Duurzaamheid en stikstof
LTO Nederland, het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontact NAJK, de Nederlandse Melkveehouders Vakbond NMV en zuivelondernemingen verenigd in de Nederlandse Zuivel Organisatie NZO werken gezamenlijk in het initiatief Duurzame Zuivelketen aan een aantal duurzaamheidsdoelen. Uit de rapportage over 2020 blijkt dat voor vijf van de negen thema’s de doelstelling voor 2020 is gehaald, dit geldt voor verantwoord antibioticagebruik, energie-efficiëntie, weidegang, verantwoorde soja en fosfaatexcretie melkveestapel. Bij vier thema’s zijn de doelen niet gehaald. Het gaat om broeikasgas- en ammoniakemissie en om productie van duurzame energie en de levensduur van melkkoeien, al werd bij de laatste twee thema’s wel vooruitgang geboekt (Bron: https://edepot.wur.nl/570964). Alle Nederlandse zuivelverwerkers hebben duurzaamheidsprogramma’s waarin verduurzaming wordt gestimuleerd onder andere door kennisoverdracht maar ook door premies voor bepaalde prestaties of acties. Daarnaast zijn er de afgelopen jaren diverse ketenprogramma’s in de zuivel ontwikkeld met meerdere ketenschakels waarin een hogere melkprijs voor specifieke duurzaamheidsprestaties wordt betaald. Voorbeelden hiervan zijn On the Way to Planet Proof, Beter Leven Zuivel en Beter voor Koe, Natuur en Boer. In totaal doen er naar schatting zo’n 1.000 melkveehouders mee aan dit soort programma’s (https://edepot.wur.nl/566033 ) op een totaal van ruim 15.000.
In 2019 oordeelde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dat de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) niet als basis mag worden gebruikt voor het verlenen van vergunningen voor activiteiten die extra stikstofuitstoot veroorzaken. Sindsdien wordt er gewerkt aan nieuw beleid om de stikstofproblematiek op te lossen, dit moet voor een belangrijk deel in gebiedsgericht beleid worden ingevuld en zal zeker van invloed zijn op de ontwikkelingen van de melkveehouderij en de zuivelsector.
|