Editie 2025 - Prijzen en volumes

7.1 Inleiding

In dit hoofdstuk worden nieuwe prijs- en volumecijfers voor de internationale handel toegelicht. In deze publicatie werden de handelscijfers tot dit hoofdstuk in waarde besproken, hier brengen we onderscheid tussen onderliggende prijzen en volumes aan. Dat helpt om de handel beter in perspectief te plaatsen: de waardeontwikkeling komt namelijk tot stand door prijs- of volumeontwikkelingen, of de combinatie daarvan. En juist de prijzen van landbouwproducten zijn relatief volatiel door externe factoren als het weer of (mis)oogsten. Het onderscheid tussen prijs en volume bestond tot voor kort enkel bij de cijfers over internationale handel volgens eigendomsoverdracht, terwijl de hier gerapporteerde cijfers volgens het concept van grensoverschrijding tot stand komen. We gaan in dit katern in op de achtergrond van de nieuwe cijfers en op de methode, en werpen een eerste blik op de nieuw ontwikkelde cijfers.

7.2 Achtergrond

Over de internationale handel in goederen wordt doorgaans in waarde gerapporteerd. Die waarde bestaat conceptueel uit twee onderliggende componenten: het volume van de handel en de prijs van de goederen. Zo kan een stijging van de importwaarde van tarwe het gevolg zijn van een groter volume (de hoeveelheid ingevoerde tarwe in tonnen is groter), of het komt door een stijging van de prijs van tarwe. Prijs en volume kunnen op elkaar reageren: het is mogelijk dat er door een hogere prijs minder tarwe wordt ingevoerd in volume, bijvoorbeeld vanwege substitutie-effecten (invoer vervangende goederen).

De volumeverandering is vaak niet direct meetbaar, omdat de hoeveelheid verhandelde goederen niet altijd wordt opgegeven of omdat vergelijkbare producten in uiteenlopende meeteenheden, zoals gewicht of volume, worden geregistreerd. Het handelsvolume wordt daarom afgeleid uit de waargenomen waarde en prijs. Door de waarde te corrigeren voor prijsveranderingen ontstaat een berekend handelsvolume, dat over tijd beter vergelijkbaar is. Het analyseren van de volumeontwikkeling biedt in sommige gevallen meer inzicht, met name bij fysieke aspecten zoals de milieueffecten van handel of het in kaart brengen van materiaalstromen, zoals het gebruik van kunstmest in de Nederlandse landbouw.

Veranderende dynamiek in de prijs- en volumeontwikkelingen In de jaren voor de coronacrisis werd de waardeontwikkeling van de internationale handel grotendeels bepaald door de volumeontwikkeling; de prijsontwikkeling was relatief klein. Sinds 2020 zijn de prijzen gedaald om vervolgens in de jaren erna sterk te stijgen. Daarmee zijn de cijfers over internationale handel in waarde steeds moeilijker te interpreteren. Zo blijkt uit figuur 7.1 hoezeer volumeontwikkelingen afwijken van waardeontwikkelingen bij de internationale handel. De waardeontwikkeling is de som van de prijs- en volumeontwikkeling. In 2023 en de eerste helft van 2024 wordt de waardeontwikkeling sterk gedomineerd door de prijsontwikkeling. Desalniettemin laat de volumeontwikkeling een vergelijkbare trend zien van een krimp in invoer en uitvoer in Q2-Q4 2023 en een licht positieve trend in 2024. De volumereeks is echter veel minder volatiel dan de waardereeks.

Het CBS publiceert cijfers over de internationale handel aan de hand van twee concepten: eigendomsoverdracht en grensoverschrijding (CBS, n.d.). Bij internationale goederenhandel volgens eigendomsoverdracht gaat het om transacties waarbij een Nederlands bedrijf of persoon het economisch eigendom van de goederen overdraagt aan een buitenlands bedrijf of persoon en omgekeerd; bij grensoverschrijding gaat het om goederenbewegingen waarbij de goederen fysiek de Nederlandse landsgrens passeren zonder dat hierbij altijd sprake is van economische eigendomsoverdracht. Het CBS publiceert al cijfers over de prijs- en volumeontwikkelingen van de goederenhandel op basis van eigendomsoverdracht (CBS, 2024a). De handelswaarden in deze publicatie zijn echter gebaseerd op het concept van grensoverschrijding, waardoor de al bestaande prijs- en volumeontwikkelingen niet goed aansluiten op de hier getoonde cijfers.

Het CBS heeft nieuwe cijfers ontwikkeld over de prijs- en volumeontwikkelingen van de internationale goederenhandel volgens het concept van grensoverschrijding. Daarmee kunnen onder andere de waardeontwikkelingen van handel in landbouwgoederen in deze publicatie onderscheiden worden naar prijs- en volume-effecten. Daarnaast hebben de nieuwe prijs- en volumecijfers meer detail voor wat betreft productcategorieën, en is er informatie op landniveau beschikbaar. De productcategorieën zijn beschikbaar volgens de 3-cijferige SITC-indeling, de volume- en prijscijfers volgens eigendomsoverdracht zijn er volgens de CPA 2008 indeling. Tot slot kunnen er met behulp van de nieuwe cijfers land specifieke prijs- en volumecijfers gemaakt worden, waarbij wel opgemerkt moet worden dat de goederenportefeuille per land daarin een grote rol speelt.

De berekening van prijs- en volumeontwikkelingen begint met gedetailleerde handelsdata op productniveau (bijvoorbeeld GN8-producten zoals tomaten). Voor elke handelstransactie is informatie beschikbaar over de waarde en de hoeveelheid. Het lastige is dat de hoeveelheden niet altijd op dezelfde manier worden uitgedrukt: soms in tonnen, soms in kisten. Om dit probleem op te lossen, wordt voor elke transactie (per bedrijf) een eenheidsprijs berekend. Dit is simpelweg de waarde gedeeld door de hoeveelheid (bijvoorbeeld euro’s per ton tomaten). Voor een bepaald product wordt daarna gekeken hoe deze eenheidsprijs binnen het bedrijf verandert van jaar t naar jaar t+1. Onrealistische prijsveranderingen worden verwijderd met behulp van een selectie voor uitbijters. Vervolgens worden deze prijsveranderingen opgeteld (geaggregeerd) tot een gemiddelde prijsverandering voor het productniveau (GN8) zonder de bedrijven. Hierbij wordt de waarde van de transacties in jaar t gebruikt als gewicht (hoe groter de waarde, hoe meer impact op het gemiddelde). Daarna worden de prijsveranderingen verder geaggregeerd naar bredere productgroepen, zoals GN2. De volumeontwikkeling wordt uiteindelijk berekend door de waardeontwikkeling te corrigeren voor de prijsontwikkeling. Dit geeft inzicht in hoeveel meer of minder producten er daadwerkelijk zijn verhandeld, los van prijseffecten.

7.3 Landbouwgoederen en waarde-, prijs- en volumeontwikkelingen

De landbouwsector kenmerkt zich door een relatief hoge prijsvolatiliteit. Naast het effect van wereldwijde economische ontwikkelingen en handelsbelemmeringen, spelen in de primaire productie ook factoren als (extreem) weer, klimaat en (mis)oogsten mee. Desalniettemin ontwikkelen de waarde, prijs en het volume van internationale handel in landbouwgoederen (figuur 7.2) zich grotendeels op dezelfde manier als die van de gehele goederenhandel (figuur 7.1). In het eerste kwartaal van 2023 kenden landbouwgoederen echter een sterkere prijs- en waardeontwikkeling, en de prijzen stegen in 2023 ook nog langer door dan die van andere goederen. De waardestijging werd bijna volledig gedragen door de prijsstijging; het volume was nagenoeg onveranderd. In de rest van 2023 daalden de verhandelde volumes. Net als bij de gehele goederenhandel, nemen de uitvoervolumes van landbouwgoederen in het tweede kwartaal van 2024 weer toe en lijken ook de prijzen te stabiliseren met minder grote prijsontwikkelingen.

Verder terug in de tijd zien we dat de import en export van landbouwgoederen in zowel waarde als volume continu toenam van 2015 tot en met 2021 (figuur 7.3 en 7.4). De gemiddelde import- en exportprijs kende wel wat dalingen in die periode. Vanaf 2021 nam zowel de prijs als de waarde van de handel sterk toe, met nog een beperkte volumestijging. In 2022 nam het volume voor het eerst in jaren af, wat overeenkomt met een prijsstijging die groter was dan de waardestijging. In 2023 tot slot zien we een beperkte prijsontwikkeling en zowel een waarde- als volumedaling.

Prijsdaling bij zuivel en eieren in 2023
In figuur 7.5 staan de vijf belangrijkste landbouwgoederen qua waarde voor de invoer en uitvoer in 2023. Naast de waardeontwikkelingen worden ook de prijs- en volumeontwikkelingen in 2023 ten opzichte van 2022 weergegeven. Bij de invoer zien we een forse prijs-, waarde- en volumedaling bij natuurlijke vetten en oliën (met name palmolie en biodiesel). Ingevoerd fruit nam toe in prijs, maar het volume daalde. Van de vijf belangrijkste landbouwgoederen nam alleen de invoer van zuivel en eieren toe in volume, wat kwam door de sterk dalende prijs van zuivel. Zuivel zoals melk en boter kende een prijsdaling door (wereldwijd) tegenvallende vraag (ZuivelNL, 2024). Ook de prijs van eieren lag lager.

De prijs van uitgevoerde zuivel en eieren lag in 2023 lager dan een jaar eerder, dat geldt voor eieren maar ook voor melk en kaas. Voor de andere productgroepen geldt dat de prijzen (fors) hoger waren dan in 2022. De uitvoer van sierteelt nam toe in prijs (met name door hogere prijzen van bloemen), maar het volume daalde: ondanks de nog sterke vraag lag de productie lager als gevolg van de energiecrisis. Ook vlees daalde in uitvoervolume terwijl de prijs toenam. Dat komt bijvoorbeeld door een hogere prijs en afnemend exportvolume van varkensvlees (Thelosen, 2024). De prijs van groenten nam fors toe en dat was terug te vinden bij allerlei groenten die belangrijk zijn voor de export zoals tomaten en uien. Het uitvoervolume van deze productgroep daalde wel. De uitvoer van fruit nam in 2023 in volume, prijs en waarde toe ten opzichte van 2022, vooral door (wederuitvoer van) tropisch fruit (bananen, avocado’s).

Cacao(producten) sterk in prijs gestegen in eerste halfjaar 2024
In de eerste twee kwartalen van 2024 ziet het beeld er anders uit. Vooral ingevoerde cacao valt op met een enorme prijs- en waardestijging ten opzichte van het eerste halfjaar van 2023. Dat komt onder andere door misoogsten terwijl de productie geografisch relatief sterk geconcentreerd is (CBS, 2024). Geïmporteerde natuurlijke vetten en oliën daalden juist in prijs en waarde ten opzichte van een jaar eerder, maar het ingevoerde volume nam toe. Omdat de prijzen harder zijn gedaald dan het volume is gestegen, is de totale invoerwaarde wel afgenomen.

7.4 Conclusie

In dit katern zijn de nieuwe prijs- en volumecijfers aan bod gekomen die meer inzicht kunnen geven in de cijfers over internationale handel in waarde zoals ze in deze publicatie aan bod komen. De waardeontwikkeling van de internationale handel in landbouwgoederen volgens het concept van grensoverschrijding komt veelvuldig aan bod in deze publicatie. Door middel van de nieuwe cijfers kunnen we binnen die waardeontwikkeling onderscheid maken in prijs- en volumeontwikkelingen. Het is belangrijk om rekening te houden met prijsontwikkelingen, en in het geval van landbouwgoederen is dat extra relevant. Door mislukte oogsten, seizoentrends, e.d. fluctueren landbouwprijzen in de regel relatief sterk. Bovendien schommelen de (handels)prijzen sinds de coronacrisis in het algemeen meer, wat de noodzaak van aandacht voor prijs- en volumeontwikkelingen binnen de waardeontwikkeling nog eens onderschrijft.