Nabije markten

Nederland exporteert vooral bloemen en planten naar Duitsland (tabel 7.1). Bijna 12% van de totale landbouwexport naar Duitsland bestaat uit deze productgroep. Daarna komen fruit (met bijna 11%), zuivel & eieren (bijna 10%), groente (9%), vlees (kleine 7%) en (olie)zaden (kleine 6%). Wanneer er op het laagste detailniveau in het handelssysteem wordt gekeken, heeft de export van tomaten de grootste exportwaarde in 2021. Gevolgd door raap- en koolzaad, (overige) snijbloemen, rundvlees, sojabonen, ethylalcohol, rozen en Goudse-kaas. Een breed scala aan producten worden vanuit Nederland naar Duitsland geëxporteerd. De net genoemde producten hebben slechts een aandeel van enkele procenten van de totale exportwaarde naar dat land. Ze zijn echter niet onbelangrijk als het om de totale import in Duitsland van een dergelijk product gaat. Ongeveer 52% van alle tomaten die ingevoerd worden in Duitsland zijn uit Nederland afkomstig. Ook bij de totale Duitse import van Goudse kaas komt 56% uit Nederland. Dit zijn producten die in absolute zin, grote waarde hebben en een groot aandeel hebben in de totale Duitse importwaarde. Bij sommige minder belangrijke productgroepen in absolute zin, liggen percentages hoger. Dit is bijvoorbeeld het geval bij ‘overige bloemen’. Verder zijn 85% van de eieren, en een importaandeel van 70% van raapzaadolie (van het type low-erucic-acid, crude) belangrijke productstromen. Voor deze producten is dus Duitsland erg afhankelijk van de Nederlandse import.

De import van goederen uit Duitsland bestaat vooral uit zuivel en eieren (ongeveer 12,5%), dierlijke en plantaardige oliën (10%), vlees (8%), een groep met overige landbouwgoederen (ruim 7%), dranken (7%), granen (kleine 7%), resten van de voedselindustrie/veevoer (kleine 6%) en bereidingen uit graan, van meel, zetmeel of melk (ruim 5%). Op het laagste niveau gaat het onder andere om levend pluimvee, raap- en koolzaadolie, tarwe, gerst, overige voedselproducten, pizza’s en andere bakkerswaar, en dierlijke vetten en oliën. Ook hier hebben de belangrijkste importproducten een klein aandeel in de totale import vanuit Duitsland. Bij de genoemde producten gaat het om aandelen van ongeveer 2,5% tot 1,5% van de totale import aan landbouwgoederen.

Op het grootste detailniveau van de handelsstatistieken, bij een hoge importwaarde van boven het mld., is alleen bij tarwe het importaandeel van Duitse import door Nederland relatief groot met namelijk ongeveer één derde van het totaal. Tussen één mld. euro en een half mld. aan totale importwaarde van producten in Nederland, is het vooral gerst dat een groot aandeel heeft; ruim 51%. Van alle geïmporteerde boter in Nederland komt 85% uit Duitsland. De totale import van dit product in Nederland bedroeg echter (slechts) 431 mln. euro. Ook bij (meel van) kool- en raapzaadolie en varkensvlees ligt dit aandeel hoog; net boven de 80%, maar liggen de waarden die hiermee gemoeid zijn lager.

Op de hoofdgroepen zuivel/eieren en vlees na, is er weinig overlap tussen de type stromen tussen beide landen. Voor wat betreft zuivel, eieren en vlees is de verwevenheid van beide landen juist groot. Zo hebben beide landen een grote verwerkingscapaciteit voor vlees en is Nederland bijvoorbeeld sterk afhankelijk van Duitsland voor de afzet van Nederlandse eieren. Terwijl boeren uit Duitsland gebruikmaken van de verwerkingscapaciteit van Nederland voor de melk die in Duitsland wordt geproduceerd (boerenbusiness, 2019). Nederland exporteert onder andere bloemen en planten naar Duitsland en bij de import is Duitsland belangrijk voor granen uit dit land. Duidelijk is dat de verwevenheid tussen beide landen, als het nu gaat om afzet van eindproducten, grondstoffen of verwerkingscapaciteit groot is.

Als het om tertiaire landbouwgoederen gaat, exporteert Nederland voor een bedrag van 2,3 mld. aan goederen naar Duitsland. Dit zijn vooral tractoren en agrarische machines met een aandeel van respectievelijk 34% en 25%. Kasmaterialen (15%) en meststoffen (12%) volgen. Machines voor de voedingsmiddelenindustrie hebben een aandeel van 7%, gewasbeschermingsmiddelen 5%.

De importwaarde van tertiaire landbouwgoederen uit Duitsland, van ruim 1,5 mld. euro, wordt ook gedomineerd door agrarische machines (30%) en tractoren (20%). Kasmaterialen hebben een aandeel van 18%, terwijl gewasbeschermingsmiddelen en machines voor de voedingsmiddelenindustrie beide een 10% aandeel in de totale importwaarde uit Duitsland hebben.

Naast dat dit land alternatieven geeft voor Nederlandse bedrijven, is België ook een concurrent van Nederland op de Europese en wereldmarkt. Een voorbeeld hiervan is de aardappelverwerkend industrie. Zowel in Nederland als in België zijn er bedrijven van wereldformaat actief die concurreren op prijs en kwaliteit van het eindproduct, maar ook concurrent zijn op het verkrijgen van de grondstoffen voor hun fabrieken (Agroberichtenbuitenland, 2018 en Berkhout, 2022).

Een dergelijke verwevenheid is terug te vinden in de handelscijfers tussen beide landen. Nederland exporteert voor ongeveer 11% van de totale landbouwgoederen naar België. Qua importwaarde lag dat op 12%. Nederland is op zijn beurt weer belangrijk voor België. Zo exporteert België een vijfde deel van de landbouwgoederen naar Nederland. Van alle landbouwgoederenimport door België, komt zelfs 27,5% van de waarde uit Nederland.

Hoewel Nederland een van de grootste drankenindustrieën van de wereld huisvest (onder andere Heineken en Lucas Bols), zijn de dranken tegelijkertijd ook het belangrijkste product dat we importeren uit België. Want ook in België is, mede dankzij Anheuser-Busch InBev en bijvoorbeeld Spadel een belangrijke (exporterende) sector. Ongeveer 11% van de Nederlandse import uit België bestaat uit deze groep producten (tabel 7.2). Zuivel en eieren met 9%, en bereidingen van granen, meel en melk (6,6%) en cacao en cacaoproducten, de herkenbare Belgische bekende praline (6%) zijn daarna de belangrijkste handelsgroepen die uit België worden betrokken. Vooral de laatste industrie zal in Nederland tot de verbeelding spreken. Onder andere het Belgische concern Leonidas en Cotê d’Or zullen velen kennen, maar voor de handel is het wellicht belangrijker dat er twee grote chocoladefabrieken in België staan: Callebaut en Puratos. Bij zuivel- en eierengroep gaat het vooral om kaas en dan onder andere om Brie en geraspte kaas. Bij bereidingen van graan vooral om koekjes en pizza’s quiches of andere bakkerswaar.

Nederland exporteert vooral zuivel en eieren naar België:10% van het totaal aan landbouwgoederen. Veel daarvan zijn kaassoorten zoals Goudse en Maasdammer maar ook emmentaler. Ook boter gaat de grens over als ook broed- en consumptieeieren. Nagenoeg evenveel export aan natuurlijke oliën en vetten als diervoeding gaat vanuit Nederland naar België. Van beide productgroepen is dit 9% van het totaal. Van die eerste groep gaan vooral zonnebloemolie, palmolie en raap- en koolzaadolie naar België.

Als het gaat om de onderlinge afhankelijkheid tussen beide landen, is voor België de stroom cacaoboter uit Nederland het belangrijkste. Zowel in absolute zin als qua percentage van de totale import is dit product belangrijk. Van de 589 mln. euro aan importwaarde van België, komt 50% uit Nederland. Ruim 35% van de waters (al dan niet met suiker of smaakjes), die in België worden geïmporteerd, zijn afkomstig uit Nederland. Bij lagere waarden qua totale importwaarde, is België zeer gericht op Nederland als het gaat om diervoerders, en niet ingedikte melk en room. Andersom importeert Nederland zo’n 50% van zijn totale koffie-import uit België. De Antwerpse haven is namelijk de grootste koffie haven in de wereld (www.vrt.be, 2021).

Naar België worden vooral meststoffen geëxporteerd als het om tertiaire landbouwgoederen gaat. Ongeveer 30% van de totale exportwaarde van 1,5 mld. bestaat uit deze productgroep. Tractoren hebben een aandeel van 23%, kasmaterialen 17% en agrarische machines 15%. Met 132 mln. euro in 2021 hebben machines voor de voedingsmiddelen industrie een aandeel van 9% in de totale exportwaarde van tertiaire goederen. Andere tertiaire landbouwgoederen hebben een marginaal aandeel.

Qua importwaarde betrekt Nederland uit België ook veel verschillende tertiaire goederen met een waarde van 1,3 mld. euro. Kasmaterialen zijn hier de grootste groep met 28%, gevolgd door meststoffen (21%) en vlak daarop gevolgd door tractoren (19%). Agrarische machines (15%) en gewasbeschermingsmiddelen (11%) uit België zijn ook nog relatief belangrijk.

In Frankrijk zijn er per 1 januari 2021 een kleine 68 mln. inwoners, terwijl Nederland op die datum bijna 17,5 mln. inwoners kent. Daarnaast is Frankrijk 13 keer groter dan in Nederland. Frankrijk ligt een stuk zuidelijker dan Nederland en heeft daarom enkele klimatologische verschillen ten opzichte van Nederland. Hierdoor kunnen andere producten worden gemaakt die in Nederland niet of moeilijker beschikbaar zijn. Het belangrijkste importproduct uit Frankrijk levert daarvoor het bewijs.

Het geproduceerde graan in Frankrijk is veelal meer geschikt voor menselijke consumptie dan dat uit Nederland (Jukema, 2021). Dit is niet omdat de Fransen meer kennis hebben over hoe te telen of bijvoorbeeld een andere grondsoort hebben die deze teelt beter mogelijk maakt. Het zijn vooral de koelere en nattere omstandigheden in Nederland die het verschil maken, waardoor het graan dat van een lagere kwaliteit is, minder goed te gebruiken is voor menselijke consumptie. Daarnaast scheelt het dat er meer ruimte is om dit product te produceren en dat die ruimte meer betaalbaar is (MelkvanhetNoorden, 2019). Qua klimaat zijn er naast graan andere voorbeelden van klimatologische omstandigheden zoals in de vollegrondsgroenteteelt. Hier zijn het meer de seizoenen die van invloed zijn. Frankrijk kent namelijk veelal een andere piek in de productie dan Nederland. Het heeft dan een overvloed aan producten. Hierdoor vult het aanbod uit Frankrijk in dit specifieke geval de consumentenvraag in Nederland buiten het Nederlandse seizoen in. In figuur 7.1 is de import van bloemkool uit Frankrijk naar Nederland weergegeven. Hierin is te zien dat de handel uit Frankrijk aanvulling is op het Nederlandse seizoen dat van ongeveer juli tot ongeveer oktober loopt.

Het gebruikmaken van elkaars sterke geografische of klimatologische omstandigheden komt ook tot uitdrukking in andere producten die elkaars grenzen overschrijden. Net als met Duitsland (varkens en zuivel) en België (onder andere bier, chocolade en waters) is de handel tussen Frankrijk en Nederland ook fors als het bijvoorbeeld om dranken gaat. In tabel 7.3. is te zien dat voor Nederland, na granen, dranken het belangrijkste landbouwimportproduct uit Frankrijk is. Hoewel Nederland ook een bescheiden wijnproductie heeft (Nederlandsewijninfo, 2022), kan Nederland qua volume niet concurreren met Frankrijk, dat behoort tot de belangrijkste twee wijnproducerende landen van de wereld (FAO, 2019). Het is dan ook niet gek dat dit een belangrijk product is dat Nederland uit Frankrijk importeert. De derde productgroep lijkt ook voor de hand te liggen. De typische Franse kazen zoals brie en camembert vallen hieronder. Daarnaast beschikt Frankrijk ook over grote zuivelreuzen zoals Danone en Lactalis. Beide hebben overigens ook vestigingen in Nederland. Lactalis is moederbedrijf van onder andere Royal Lactalis Leerdammer. Danone is eigenaar van onder andere Nutricia. Duidelijk is dat multinationals over landsgrenzen heen hun productielocaties hebben. Na de groep overige landbouwgoederen volgt de groep diervoeders. Uit Frankrijk wordt vooral honden- en kattenvoer geïmporteerd, Royal Canin is een van die bedrijven.

De Nederlandse exportproducten naar Frankrijk bestaan vooral uit sierteeltproducten zoals bloemen en kamerplanten. Ook de typische Nederlandse kazen (edammer, Maasdammer en Goudse) doen het volgens de exportstatistieken goed in Frankrijk, net als boter. Rund- en kippenvlees, fruit onder andere avocado’s, sinaasappelen en citrusfruit. Bij de groep bereidingen uit groente en fruit zijn de vruchtensappen belangrijk.

Op de Franse importmarkt heeft Nederland alleen een sterke positie in natuurlijke boter: 46%. Dit is uiteraard bij de grootste importgroepen hoger dan een half miljoen euro aan waarde. Ongeveer een derde aandeel heeft Nederland in de totale import van rundvlees (34%) en sigaretten (33%) door Frankrijk. Als qua exportwaarde afgezakt wordt naar rond de 200 mln. euro importwaarde door Frankrijk, zijn bier (verpakkingen meer dan 10 liter) en groentezaden productgroepen uit Nederland die een hoog aandeel (respectievelijk 57% en 63%) hebben.

Voor Nederland zijn de volgende goederen uit Frankrijk van belang: Ongeveer 50% van de Nederlandse tafeldruivenimport komt uit Frankrijk en een kleine 30% van de gerst wordt uit Frankrijk geïmporteerd. Deze twee producten springen eruit bij de importstromen hoger dan een half mld. euro aan importwaarde.

Naar Frankrijk exporteert Nederland voor een totale exportwaarde van 1,7 mld. euro aan tertiaire landbouwgoederen. Drie productgroepen zijn daarbij belangrijk; meststoffen met 26%, tractoren met 25%, en agrarische machines met 20%. Daarna volgen kasmaterialen (13%) en gewasbeschermingsmiddelen (8%).

De waarde van de geïmporteerde tertiaire landbouwgoederen uit Frankrijk bedraagt 427 mln. euro in 2021. Tractoren (32%) en gewasbeschermingsmiddelen 31% zijn hier de belangrijkste twee groepen. Agrarische machines en meststoffen zijn met respectievelijk 14% en 10% ook nog van belang.

Vergeleken met de andere landen in dit hoofdstuk zijn de gemiddelde handelsprijzen met Denemarken wel hoger (zie tabel 7.4). Vermoedelijk komt dit door een verschil in het productenpakket. Maar wellicht speelt ook mee dat Denemarken wel lid is van de Europese Unie, maar geen euro als nationale munt heeft. Valutaschommelingen kunnen daarom van invloed zijn op de handelsstromen van en naar dit land. Deze worden echter veelal vooraf afgedekt. Een andere oorzaak kan zijn dat de Deense consumenten, 5,6 mln. in totaal, het meeste geld uitgeven aan biologische landbouwproducten in de wereld (O, 2022). Zo is 30% van de melkconsumptie in Denemarken is biologisch (Danish Agriculture & food council, 2022). Handelsstromen zijn dus ook voor een groter deel dan bij andere landen, gericht op een veelal hoger prijssegment.

Denemarken importeert meer biologische producten (in volume) dan het exporteert (FiBL, 2022). Ten dele komt dat vermoedelijk door een ander bio-assortiment waar een grotere behoefte aan is ten opzichte van de eigen productie. Qua handelsstatistieken is verder alleen bekend wat van buiten de EU wordt ingevoerd en uit welk land de goederen afkomstig zijn.

Als beter naar handelsstromen met Nederland wordt gekeken, is goed zichtbaar waar Denemarken zelf sterk in is qua productie. Zo heeft Denemarken veel productie uit dierlijke sectoren. Onder andere beschikt het land over een grote varkenspopulatie en een grote, belangrijke slachter: Danish Crown. Verder is men sterk in de visserij, dankzij de grote kustlijn van Denemarken zelf, maar ook die van Groenland in de Atlantische oceaan. Ook produceert Denemarken veel zuivelproducten. Arla is een bekend Deens/Zweeds concern en heeft ongeveer een even grote omzet als Friesland Campina (boerenbusiness, 2022). Dit is dan ook de grootste importstroom die Nederland uit dit land betrekt (tabel 7.5). Qua sierteeltexport gaat het vooral om (bloeiende) potplanten en kerstbomen (rtvhollandsmidden, 2022). Nederland exporteert vooral rundvlees en bevroren varkensvlees naar Denemarken. Ook bloemen en kamerplanten, avocado’s, tomaten, paprika’s en uien staan hoog op de exportlijst.

Voor de Denen is de import uit Nederland van rundvlees (zonder bot) met 39%, van in totaal 360 mln. euro, van enig belang. Ook 36% van de import van Deense ethylalcoholimport kwam in 2021 uit Nederland. Hoewel het over minder grote bedragen gaat, komt 60% van de avocado’s die worden geïmporteerd in Denemarken uit Nederland. Bij ‘overige bloemen’ is dat 97% van het totaal aan ‘overige bloemen’ van 56 mln. euro. Voor Nederland zijn de belangen van de Deense import op de totale Nederlandse import voor de meeste producten beperkt, uitgezonderd enkele vissoorten.

Naar Denemarken worden, als het om tertiaire goederen gaat, door Nederland vier belangrijke productgroepen geëxporteerd. Dat zijn tractoren (32%), agrarische machines (21%), kasmaterialen(18%) en machines voor de voedingsmiddelenindustrie (15%). Samen zijn ze goed voor 86% van de totale exportwaarde van 261 mln. euro.

Van de importwaarde van Nederland van tertiaire landbouwgoederen uit Denemarken bestaat voor 38% uit machines voor de voedingsmiddelenindustrie. Agrarische machines hebben een aandeel van 26% terwijl zowel kasmaterialen als tractoren een aandeel van 15% hebben in de importwaarde uit Denemarken. Deze is in totaliteit overigens beperkt met 119 mln. euro.

Net als Denemarken heeft het Verenigd Koninkrijk een andere munt dan Nederland. Koersverschillen, en de vernieuwde afspraken over handel met de EU (die nog altijd niet volledig van kracht zijn) en handelsverdragen die het Verenigd Koninkrijk met andere landen sluit, kunnen import- en exportstromen beïnvloeden.

Ondanks de veranderende relaties met dit land zijn de Britse consumenten zijn nog altijd dol op de Nederlandse bloemen en planten, de exportwaarde van Nederland toont dat aan (tabel 7.6). In 2021 is dat het belangrijkste exportproduct van Nederland met een aandeel van 19% op het totaal. Daarnaast is vlees een belangrijk exportproduct naar het Verenigd Koninkrijk. Zowel kippenvlees, als varkensvlees en rundvlees worden naar Engeland verscheept. Vlees heeft in 2021 een aandeel van 12%. Ook voor groenten zoals tomaten is het belang van de Engelse markt groot. Op de totale geëxporteerde waarde hebben groenten een aandeel van 10%. De productgroep dranken volgt met 9%, overige voedingsproducten, zoals preparaten voor sausen, tomatenketchup en ijsjes hebben een exportaandeel van 7% naar het Verenigd Koninkrijk.

Vanuit het Verenigd Koninkrijk importeert Nederland vooral dranken (17% van het totaal) zoals whisky’s, wijn en bier. Qua overige voeding (13%) gaat het vooral om overige voedselbereidingen, preparaten voor sauzen en ijs. Bij de groep natuurlijke oliën en vetten (9%) is het vooral yellow grease (gebruikt frituurvet) dat wordt geïmporteerd. In de groep zuivel en eieren (8%) betreft het vooral room, boter, en kaas zoals cheddar. Bij cacao gaat het om chocoladeproducten.

Voor wat betreft tertiaire goederen, met een totale waarde van 847 mln. euro worden door Nederland naar het Verenigd Koninkrijk vooral tractoren, meststoffen, en andere agrarische machines geëxporteerd. Samen zijn ze goed voor 77% van de totale exportwaarde van tertiaire goederen naar dat land.

Ongeveer 28% van de importwaarde uit het Verenigd Koninkrijk naar Nederland van tertiaire goederen bestaat uit kasmaterialen. Ook importeert Nederland veel gewasbeschermingsmiddelen (26%) en agrarische machines (16%) uit het Verenigd Koninkrijk. Met 11% aan meststoffen, van de in totaal 266 mln. euro die uit het Verenigd Koninkrijk worden geïmporteerd, is dit ook nog een redelijk belangrijke productgroep.

Bovendien is Nederland een wereldspeler op regionaal niveau. De landbouwgoederen worden immers vooral afgezet binnen een straal van 750 kilometer. Deze nabije markten zijn in aflevertijd en daarmee in productkwaliteit (bij verse producten), qua transportkosten en mogelijk ook in verdienste nog niet zo’n gekke keuze voor ondernemers in de landbouw- en voedingsmiddelenindustrie die willen starten met exporteren. In dit hoofdstuk werd dieper ingegaan op deze nabije markten van Nederland met aandacht voor de handelsrelatie met Duitsland, België, Frankrijk, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Naast cijfers werden de onderlinge afhankelijkheden tussen landen, de samenwerkingen maar ook de verschillen tussen de landbouweconomie en voedingsmiddelenindustrie van landen aangestipt. Deze verschillen en samenwerkingen komen tot uiting in de handelscijfers. Competitieve voordelen van landen, voorkeuren voor bepaalde smaken en gebruiken, klimatologische omstandigheden, de wereldwijde concurrentie, vestigingsplaatsen van productiebedrijven, fabrieken en handelaren en economische wetten spelen bij deze afhankelijkheden een rol.