|
Kies een indicator
|
Deze informatie voor andere sectoren
|
|
|
|
Alles over
|
-
No data for this filter criteria
|
|
No data for this filter criteria
|
|
No data for this filter criteria
|
|
No data for this filter criteria
|
|
|
Structuur van de keten - Zuivel
|
De zuivelketen in beeld
|
19-12-2024
|
De zuivelketen – het geheel aan bedrijven dat betrokken is bij de productie en verwerking van melk – is het grootste onderdeel van de Nederlandse agrosector in termen van toegevoegde waarde en werkgelegenheid (op basis van binnenlandse grondstoffen). De omvang van de melkveestapel is momenteel begrensd door fosfaatrechten. De afschaffing van de eerdere melkquotering in 2015 leidde tot een stijging van de aanvoer van melk. De laatste 5 jaar is de totale aanvoer van melk vrij stabiel op een niveau van ongeveer 13,9 miljard kg (Centraal Bureau voor de Statistiek, z.d.).
|
Melkvee in Nederland
Het aantal bedrijven met melkvee neemt volgens het CBS steeds verder af: van rond de 18.250 bedrijven in 2015 naar 14.260 bedrijven in 2023 (zie figuur). Dit is een gemiddelde jaarlijkse afname van ongeveer 2,4%. De laatste 2 jaar ligt de afname iets hoger met ongeveer 3,3%. Het aantal melkkoeien is in deze periode vrij stabiel gebleven rond 1,5 mln. dieren, het aantal stuks jongvee is met ruim 0,3 mln. gedaald. Minder jongvee geeft binnen het systeem van fosfaatrechten ruimte voor meer melkkoeien en daarmee voor meer opbrengsten. Het gemiddeld aantal melkkoeien per bedrijf is van 2015 tot 2023 toegenomen van 89 naar 114 (Agrimatie, z.d.). De melkproductie per bedrijf is in dezelfde periode toegenomen van bijna 800.000 kg naar circa 1.044.000 kg (Agrimatie, z.d.). Nagenoeg alle geproduceerde melk wordt afgeleverd aan de zuivelindustrie. De bijdrage van de zuivelsector aan de Nederlandse handelsbalans is 6,1%. De totale productiewaarde van de melkveehouderij was in 2023, 6,4 miljard euro in heel Europa was dit 74,4 miljard euro (ZuivelNL, 2023).
Zuivelorganisaties
De Nederlandse zuivelindustrie bestond eind 2023 uit 26 ondernemingen met in totaal 53 productielocaties; 5 van deze ondernemingen zijn coöperaties, die de melk op 24 locaties verwerken (Zuivel NL,2024). De grootste zuivelverwerkers in Nederland hebben zich verenigd in de branchevereniging van de Nederlandse zuivelindustrie, de Nederlandse Zuivel Organisatie. De dertien leden van de NZO verwerken samen 98% van alle melk in Nederland (NZO, n.d.). Naar schatting wordt ruim driekwart van de gecollecteerde melk verwerkt door coöperaties. In totaal werd in 2023 13,9 miljoen ton melk verwerkt. Meer dan de helft (59%) van de rauwe melk wordt verwerkt tot kaas. Van het overige deel wordt 11% verwerkt tot melkpoeder, 7% tot consumptiemelk en -producten, 3% tot boter en boterolie en 20% tot andere zuivelproducten. De totale productiewaarde van de zuivelindustrie in Nederland was in 2022 10,3 miljard (ZuivelNL, 2024).
De sector is internationaal georiënteerd: 70% van de Nederlandse melkproductie wordt in een groot scala aan producten geëxporteerd. Ongeveer 25% van de export is bestemd voor markten buiten de EU. De totale exportwaarde van zuivelproducten is 10,3 miljard euro (inclusief intrahandel). Daar staat een waarde voor import van zuivelproducten van 5,0 miljard tegenover, een daling met 4,1% ten opzichte van 2022. Dit komt met name door de lagere prijzen, 2022 werd gekenmerkt door historisch hoge prijzen. De exportvolumes van alle productcategorieën, behalve melkpoeder en wei-producten, zijn in 2023 gegroeid. De EU-lidstaten Duitsland, België en Frankrijk zijn de belangrijkste afnemers en zijn goed voor circa 52% van de Nederlandse zuivelexport. Buiten de EU zijn China, het Verenigd Koninkrijk en Korea belangrijke exportbestemmingen. Kaas is traditioneel het belangrijkste zuivelproduct dat wordt geëxporteerd. In 2023 was kaas goed voor bijna de helft van de totale Nederlandse uitvoerwaarde van zuivel. In 2023 daalde de invoerwaarde van zuivel met 8% tot € 5,0 miljard, behalve kaas, en bleef het Nederlandse zuivelhandelsoverschot gelijk op € 5,3 miljard (ZuivelNL, 2024).
Ketenmacht in de melkveehouderij
Zoals aangegeven, is de zuivelverwerking geconcentreerd bij een beperkt aantal bedrijven (13) die het overgrote deel van de melk verwerken. Een specifiek kenmerk van de zuivelsector is dat zuivelcoöperaties hier een relatief grote rol spelen. Ten opzichte van andere primaire producenten geven melkveehouders vaker aan dat zij zichzelf niet als een vrije ondernemer beschouwen wat betreft de afzet van producten. Voor zuivel is de wereldmarkt de markt waarop de prijsvorming tot stand komt. Vraag en aanbod in Nederland zijn niet bepalend voor de prijsvorming (Baltussen et al., 2018).
Traditioneel is er een langdurige relatie tussen melkveehouder en zuivelverwerker. Het was in het recente verleden voor boeren ook niet altijd eenvoudig om van afnemer te wisselen omdat andere partijen geen nieuwe leveranciers aannamen of omdat entreegeld moest worden betaald (Baltussen et al., 2018). Door de recente lichte afname in melkvolume en de verwachte verdere afname is dit echter veranderd. Zuivelverwerkers staan open voor nieuwe leveranciers en werven actief.
Door de introductie van deelstromen als On the way to PlanetProof, Beter voor boer en natuur en Beter Leven ontstaan er min of meer geïntegreerde ketens van melkveehouder tot en met retail. Dit betreft een beperkt aandeel van het totale volume. In 2022 is een schatting gemaakt dat het om circa 1.000 melkveehouders gaat (Beldman, 2022).
De aangesloten zuivelverwerkers en melkveehouders werken onder ZuivelNL samen aan verschillende thema’s waaronder duurzaamheid. Onder dit thema is bijvoorbeeld de KringloopWijzer ontwikkeld, dit instrument geeft de melkveehouder inzicht in onder ander de carbon-footprint en nutriëntenverliezen. Kritische Prestatie Indicatoren van dit instrument worden door een aantal verwerkers ook gebruikt als basis voor een prestatiebeloning. Het initiatief Duurzame Zuivelketen (DZK) valt ook onder ZuivelNL. Binnen DZK hebben de sectorpartijen zelf duurzaamheidsdoelen geformuleerd en wordt binnen programmateams gewerkt aan kennisontwikkeling en -deling. De stand van zaken rond de doelen worden jaarlijks gemonitord door WUR (onder andere Doornewaard, 2024).
Consumptie
Nederlanders consumeren gemiddeld 338 gram zuivelproducten per dag, met melk, yoghurt, en kaas als belangrijkste categorieën. Hoewel de consumptie van melk en melkproducten sinds 2005 is afgenomen, is de kaasconsumptie juist gestegen, waarbij Nederland al jaren boven het Europese gemiddelde zit met 25 kg kaas per persoon in 2022. De vraag naar traditionele melk neemt af, maar de interesse in hoog-proteïnerijke zuivelproducten groeit, wat de markt stabiel houdt in waarde ondanks de daling in volume (Zuivel NL,2024).
Stikstof, mest en andere beleidsopgaven
In 2019 oordeelde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dat de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) niet als basis mag worden gebruikt voor het verlenen van vergunningen voor activiteiten die extra stikstofuitstoot veroorzaken. Een deel van de melkveebedrijven, de zogenaamde PAS melders zit sinds die tijd zonder een geldige vergunning. Per 1 juli 2021 is de stikstofwet ingegaan waarin concrete resultaatsverplichtingen voor stikstof zijn opgenomen. Dit wordt onder andere ingevuld met een beëindigingsregeling en een aanpak rond piekbelasters. Het is onduidelijk hoe het verdere beleid wordt geconcretiseerd en wat de gevolgen daarvan zijn voor de sector.
Vanaf 2023 wordt de derogatie afgebouwd van een maximale gift van 250 kg N per ha uit dierlijke mest naar maximaal 170 kg in 2026. Dit resulteerde, mede door de weersomstandigheden, in 2023 al in een sterke stijging van de mestafzetkosten voor melkveebedrijven. De verwachting is dat dit zal leiden tot een afname van het aantal melkveebedrijven, een kleiner melkvolume en stijgende kosten voor de blijvende bedrijven (Reijs et al., 2024; Nederlandse Zuivel Organisatie, 2024).
Naast stikstof en mest spelen ook nog andere beleidsopgaven. Zo zijn er onder andere doelen rond klimaat afgesproken, waarbij de doelstelling voor reductie van methaanemissie voor de melkveehouderij relevant is. Daarnaast is dierwaardigheid een belangrijk thema. In 2023 is door middel van een convenanttafel met diverse organisaties aan dit thema gewerkt, dit heeft echter niet tot concrete afspraken geleid. In 2024 wordt gewerkt aan regelgeving voor dit thema. Een belangrijke ontwikkeling in het beleid is dat gewerkt aan het uitwerken en concretiseren van doelsturing, onder andere binnen het KPI’s Kringlooplandbouw-project.
|
| Referenties |
Deze bijdrage is afkomstig uit de publicatie Staat van Landbouw, Visserij, Voedsel en Natuur; Editie 2024; Berkhout et al., 2024. Rapport 2024-089.
Bronnen:
Agrimatie (z.d.). Landgebruik in Nederland. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2286&indicatorID=2911
Agrimatie (z.d.). Resultaten melkveehouderij: aantal melkkoeien. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2272&indicatorID=2100§orID=2245:~:text=Het%20gemiddelde%20aantal%20melkkoeien%20per,gestopt%20(2%2C6%25).
Agrimatie (z.d.). Resultaten melkveehouderij: melkproductie. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://agrimatie.nl/SectorResultaat.aspx?themaID=2272&indicatorID=2046&subpubID=2232§orID=2245
Baltussen, W., M. van Galen, K. Logatcheva, M. Reinders, H. Schebesta, G. Splinter, G. Doornewaard,
P. van Horne, R. Hoste, B. Janssens, R. van der Meer en R. Stokkers (2018). Positie primaire producent in de keten; Samenwerking en prijsvorming. Wageningen, Wageningen Economic Research, https://edepot.wur.nl/452740
Beldman, A., M. Benus, A. ten Brummelhuis, H. Ellen, R. Hoste, P. van Horne, K. de Koning en H. Vermeer, ?(2022).?Op weg naar een duurzamere veehouderij: Maatregelen en stimulansen in de melkvee-, varkens- en pluimveehouderij van 1980 tot 2020. (Wageningen Economic Research rapport; No. 2022-012). Wageningen Economic Research.?https://doi.org/10.18174/566033
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (z.d.). Bedrijven met melkvee. Geraadpleegd op
3 september 2024, van https://opendata.cbs.nl/statline//CBS/nl/dataset/81302ned/table?fromstatweb
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (z.d.). Aantal melk- en kalfkoeien. Geraadpleegd op
3 september 2024, van https://opendata.cbs.nl/statline//CBS/nl/dataset/81302ned/table?fromstatweb
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (z.d.). Melkaanvoer. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/7425zuiv
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (2024). Dierlijke mest en mineralen 2023. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/aanvullende-statistische-diensten/2024/dierlijke-mest-en-mineralen-2023?onepage=true:~:text=landbouw%20in%202023.-,Samenvatting,van%20489%2C4%20miljoen%20kilogram
Doornewaard, G.J. ?(2024).?Deelrapportage Behoud weidegang 2023: Sectorrapportage Duurzame Zuivelketen?. (Rapport; No. 2024-012). Wageningen Economic Research.?https://edepot.wur.nl/654333
Duurzame Zuivelketen. Geraadpleegd op 3-9-2024 van https://www.zuivelnl.org/programmas/duurzaamheid/duurzame-zuivelketen
FEFAC. (z.d.). Statistics. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://fefac.eu/statistics/
Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO). (2022). Zuivel in cijfers 2023. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://www.nzo.nl/media/uploads/Zuivel-in-Cijfers-2023.pdf
Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO). (2024). Dutch Dairy Industry Final Report. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://www.nzo.nl/media/uploads/Dutch-Dairy-Industry-Final-Report-29082024_site.pdf
Reijs, J., R. Jongeneel, A. Beldman en C. Daatselaar (2024). Appreciatie Plan van Aanpak Mestmarkt. Wageningen University & Research. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://edepot.wur.nl/659311
Wageningen University & Research. (2024). Melkproducten, boter, kaas en eieren: Consumptie per hoofd van de bevolking. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://research.wur.nl/en/publications/melkproducten-boter-kaas-en-eieren-consumptie-per-hoofd-van-de-be
ZuivelNL. (2024). Zuivel in cijfers 2023. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://cdn2.assets-servd.host/zuivel-nl/production/images/ZuivelNL-Zuivel-in-cijfers-2023-spread-digitaal-def.pdf
ZuivelNL. (2024). Jaarverslag ZuivelNL 2023. Geraadpleegd op 3 september 2024, van https://edepot.wur.nl/452740
|
Meer informatie |
 | Toelichting indicator |
| Thema omschrijving |
| Beleidsinformatie |
| Archief |
|
Naar boven
 | Loading… |
|
|