| Jaarprijzen per sector - Land- en tuinbouw |
Prijsbeeld land- en tuinbouwproducten 2022-2023 zeer divers
|
18-12-2023
|
De gemiddelde prijzen van land- en tuinbouwproducten in 2023 verschillen sterk van die in 2022. Veranderingen tussen opeenvolgende jaren hangen normaal gesproken samen met uiteenlopende productieomstandigheden en internationale marktontwikkelingen. In 2021 en 2022 kwamen daar de effecten van de coronapandemie en de uitbraak van de oorlog in Oekraïne bij. In de veehouderij worden met uitzondering van melk hogere opbrengstprijzen geraamd. In de teelt in de open grond daalden de prijzen voor de belangrijkste akkerbouwgewassen voor oogst 2023 licht, maar stegen de prijzen voor appels en peren. In de teelt onder glas is voor het merendeel van de belangrijkste groenten, bloemen en planten bij lagere volumes een hogere prijs gerealiseerd. Daarnaast zijn de prijzen voor bedrijfsmiddelen zoals veevoer, energie en kunstmest in 2023 gedaald ten opzichte van het hoge niveau in 2022. De hoge prijzen in 2022 werden mede veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne, die leidde tot duurder graan voor veevoer. De sancties tegen Rusland leidden tot het beperken van de gasimport en daarmee tot hogere gasprijzen. Prijsontwikkelingen van bedrijfsmiddelen maar ook van de verkochte producten zijn naast veranderingen in fysieke productie doorslaggevend voor de inkomensontwikkeling van de land- en tuinbouwbedrijven.
|
Veehouderij
De zuivelnoteringen in 2023 liggen voor boter, mager melkpoeder en kaas gemiddeld 30 à 35% lager dan in 2022, toen deze op een bijzonder hoog niveau lagen. De melkaanvoer in Nederland ligt naar verwachting 1,2% hoger dan in 2022. Dit beeld van licht gestegen melkproductie, komt ook terug in Europa en andere belangrijke zuivelproducerende landen in de wereld. De gemiddelde melkprijs zal hierdoor in 2023 naar verwachting uitkomen op 46,5 euro per 100 kilogram inclusief nabetaling en toeslagen, wat bijna 10,5 euro (18%) lager is dan een jaar eerder. De biologische melkprijs inclusief nabetaling (zie figuur onder aan dit artikel uit het dashboard jaarprijzen per sector) is in 2023 geraamd op 62 euro per 100 kilogram inclusief nabetaling, een stijging van 1% ten opzichte van vorig jaar.
De melkproductie per bedrijf neemt in 2023 met 4% toe ten opzichte van 2022. Dit is het gevolg van een stijging van het aantal melkkoeien per bedrijf (+1,5%) en van de melkproductie per koe met 2,5%. Door een afname van het aantal melkveebedrijven met ruim 2% is de melkaanvoer in Nederland beperkt hoger. De prijzen voor nuchtere kalveren (stier en vaars) zijn in 2023 gestegen (+6,5%). De prijs van de slachtkoeien is in 2023 met 10% gedaald na flinke stijgingen in de twee voorgaande jaren. De prijs van het krachtvoer is niet veel veranderd maar snijmais (+20%) is wel flink duurder geworden.
Door krimp in de Europese varkenshouderij was het aanbod van dieren in 2023 kleiner. Dit was vooral te merken bij biggen. Dit resulteerde in een uitzonderlijk hoge biggenprijs, waar vooral de zeugenhouderij van profiteerde. De gemiddelde biggenprijs steeg in 2023 met 60%. Het kleinere aanbod van varkensvlees in de EU leidde ook tot hogere opbrengstprijzen van vleesvarkens (+20% ten opzichte van 2022). Een bijkomende meevaller voor de producenten is de prijsdaling van varkensvoer met gemiddeld 8%. Ook de energiekosten zijn na de piek in 2022 gedaald. De mestafzetkosten zijn dit jaar wel met meer dan 30% gestegen.
In de leghennenhouderij is de eierprijs (inclusief contracten) in 2023 ten opzichte van 2022 gemiddeld met 10% gestegen. Tussen de verschillende segmenten (houderijsystemen) en contractvormen zijn er grote verschillen. De marktprijzen van scharreleieren zonder uitloop zijn in 2023 op jaarbasis met meer dan 20% gestegen, van kooieieren 10%. Deze prijsstijgingen gelden niet voor bedrijven met contractprijzen die voor langere tijd (één of meer koppels) vaste eierprijzen ontvangen. Vooral bij biologische en vrije uitloopeieren wordt overwegend met contracten gewerkt. Deze contractprijzen zijn in 2023 5 à 6% gestegen. Door de sterk schommelende prijsontwikkeling worden er steeds minder contracten met een vaste prijs afgesloten. Wereldwijd is het aanbod van eieren krap doordat veel landen, waaronder ook Nederland, kampen met vogelgriep. De voerprijzen zijn op jaarbasis met 10% gedaald als gevolg van de lagere prijzen voor veevoergrondstoffen, vooral van granen en graanproducten, die voor de legsector belangrijk zijn.
Een deel van de Nederlandse vleeskuikenbedrijven, circa 40-45% van de productie in 2023, is de afgelopen jaren overgestapt op scharrelkuikens (Beter Leven keurmerk 1 ster) waarvoor extra eisen gelden, zoals meer leefruimte per dier. De prijzen voor dit segment liggen veel hoger en zijn dit jaar ongeveer 3% gestegen. De prijzen van de reguliere kuikens zijn in 2023 met 1% gestegen. Deze prijsstijgingen volgen op de forse prijsstijging die in 2022 in beide segmenten heeft plaatsgevonden. Gemiddeld stijgen de prijzen voor 2023 met circa 2%. De voerprijzen zijn na de sterke stijging in 2022 met 13% gedaald. Veevoergrondstoffen werden minder duur dankzij goede oogsten en toegenomen voorraden op de wereldmarkt.
Teelt in de open grond
In de akkerbouw is de prijsvorming van de gewassen van de oogst 2023 nog gaande, omdat het afzetseizoen doorloopt tot ongeveer mei 2024. De verwachting is dat voor oogstjaar 2024 de prijzen hoog blijven bij over het geheel genomen gemiddelde kg-opbrengsten, die wel lager zijn dan vorig jaar. De prijs voor uien is iets lager dan vorig jaar, toen deze verdubbelde. Het areaal is met 2.000 ha gestegen tot 29.000 ha. Het was dit seizoen voor de telers een uitdaging, gezien de weersomstandigheden, om kwalitatief goede uien te telen en te oogsten. De aardappelprijzen voor oogstjaar 2023 zijn goed. De contractprijzen voor consumptieaardappelen zijn ten opzichte van vorig jaar gestegen, de vrije marktprijs is gedaald. Al met al wordt er geraamd met een 10% lagere prijs. De prijzen voor zetmeelaardappelen zijn goed en lijken op het niveau van vorig jaar uit te komen. Ook voor de suikerbieten blijft het hoge prijsniveau van 2022, een verdubbeling ten opzichte van 2021, staan. De wereldmarktprijzen voor suiker staan op recordhoogte, wat zorgt voor een goede suikerbietenprijs. De graanprijs voor oogstjaar 2023 is weer terug op het niveau van voor de oorlog in Oekraïne. Dit komt neer op een prijsreductie van 30%. Daarnaast zijn de prijzen voor bedrijfsmiddelen over de hele linie gedaald. Vooral meststoffen, elektriciteit en brandstof werden goedkoper.
De witloftelers beleven een goed seizoen. De prijzen zijn goed tot uitstekend door een kleinere aanvoer. Het leidt tot schaarste aan witlofwortels. Het natte najaar geeft wel problemen bij de oogst van de witlofwortels en meer kans op kwaliteitsproblemen. De verwachting is dat het tekort aan wortels nog aanhoudt richting 2024.
De Nederlandse perenproductie van oogst 2023 is op 358 mln. kg geraamd; dat is 2% meer dan in 2022. De Europese perenproductie is met 11% gedaald ten opzichte van 2022; vooral in Italië, een belangrijke producent, viel de oogst veel lager uit dan normaal. De perenprijzen van oogst 2022 waren begin dit jaar al hoog door het lage aanbod. Bij de start van de afzet van oogst 2023 waren de voorraden van de vorige oogst op, zodat afzetprijzen bij de start van het seizoen ook hoger waren dan een jaar eerder. Voor het gehele afzetseizoen wordt een prijsstijging van 20% geraamd ten opzichte van voorgaand jaar. Net als de perenoogst valt ook de Europese appeloogst in 2023 lager uit dan in 2022, ruim 7%. Nederland kende een nog sterkere productiedaling, namelijk 15%, tot minder dan 200 mln. kg appels. Bij de start van het afzetseizoen van oogst 2023 waren de voorraden van de oude oogst grotendeels op. Ook is de verwachting dat er minder appels vanuit het Zuidelijke halfrond naar de EU zullen worden geëxporteerd. Daarnaast is er veel vraag naar appels door de verwerkende industrie (onder andere voor sapbereiding), waardoor de bodem in de markt op een hoger prijsniveau ligt dan vorig jaar. Voor de afzet van oogst 2023 is daarom een prijsstijging geraamd van 45%.
De marktvraag naar bloembollen blijft stabiel op een goed niveau. De natte weersomstandigheden zowel in het voorjaar van 2023 als in het najaar hebben de oogstvolumes beperkt. Bij lagere volumes van bloembollen waren de prijzen (onder andere die van tulpenbollen) iets hoger dan in 2022.
Zie voor de raming van de prijsveranderingen per product de bovenstaande figuur bij de keuze teelt in de open grond.
Teelt onder glas
De tomatenteelt, het belangrijkste glasgroentegewas in areaal, heeft in 2023 wederom een bijzonder jaar achter de rug. Omdat telers van belichte tomaten in het najaar van 2022 met forse kostenstijgingen te maken kregen, hebben vele telers hun belichte teelt stopgezet. Hierdoor was begin 2023 het beschikbare volume Nederlands product beperkt. De prijzen in het eerste kwartaal waren best goed voor de kleinere groep overgebleven telers, veelal door vaste prijsafspraken met afnemers. Ondanks de latere opstart van teelten werd de productieachterstand snel ingelopen naarmate het productieseizoen vorderde, omdat telers hun belichte productie hadden verlegd naar het reguliere teeltseizoen. De verkoopprijzen bleven, onverwacht, ook relatief hoog. Wel bleef net als vorig jaar de productie dit jaar onder druk staan door het ToBrFV-virus. De beperking van de productie heeft voor tomaten geresulteerd in een gemiddelde prijsstijging van 4%. Hierbij is gerekend met een betere prijs voor losse tomaten, terwijl de gehanteerde prijsstijging van trostomaten lager is dan gemiddeld. In het kleinere segment (cherrytomaten) werden gemiddeld hogere prijzen waargenomen. De prijs van paprika’s is gemiddeld met 20% gestegen ten opzichte van 2022. Pas later in het seizoen trokken de prijzen aan. De Nederlandse telers moeten het bijna altijd van een goed voorjaar hebben, omdat in het najaar normaliter de prijsvorming te wensen overlaat, maar dit jaar is ook de prijs in het najaar lang goed gebleven. De prijs voor komkommers was in 2023 aanzienlijk lager dan in 2022 (-24%), maar in 2022 waren de prijzen voor komkommers uitzonderlijk goed. De daling in 2023 mag dan ook worden gezien als een correctie op dit uitzonderlijke jaar.
In de sierteelt werd de lagere productie per vierkante meter, door aanpassing van de teeltstrategie door minder te belichten, in 2023 voor de meeste gewassen opgevangen door een hogere gemiddelde verkoopprijs van de gewassen. Zo steeg de prijs van de belangrijkste snijbloem, chrysant, ten opzichte van 2022 met 7%. Dit gold niet voor alle typen snijbloem, zoals uit de figuur blijkt voor de prijs van roos. Bij potplanten waren er in 2023 dalende volumes en toegenomen prijzen. Voor tuinplanten werd een sterkere prijstoename genoteerd bij iets toegenomen volumes per bedrijf. Dit mag worden gezien als een correctie op een slecht 2022. Deze correctie vindt plaats ondanks een vrij sombere start van het seizoen waarin consumenten door het slechte weer niet echt werden gestimuleerd om tuinplanten aan te schaffen. De maand mei en de zomermaanden maakten veel goed.
De hoge energieprijzen in 2022 hadden een aanzienlijke invloed op het teeltseizoen 2023. Ondernemers werden vorig jaar geconfronteerd met hoge energiekosten. Dit leidde tot voorzichtigere gasinkoop en ingrijpende beslissingen in het teeltplan voor 2022-2023. Telers investeerden waar mogelijk in energiezuinige maatregelen, optimaliseerden hun energiemanagement, bespaarden en/of extensiveerden. Soms ging dat ten koste van de productkwaliteit. Voor bedrijven met een warmtekrachtkoppeling (wkk) was er net als in 2022 door een goede verhouding tussen de prijs van het ingekochte gas en de verkoopprijs van elektriciteit een toename van opbrengsten uit de verkoop van elektriciteit. De hierbij geproduceerde warmte wordt in de kas gebruikt. Hiervan hebben met name glasgroentetelers met een wkk geprofiteerd. In een volatiele energiemarkt zoals dit jaar blijkt een exacte voorspelling van de bedrijfsstrategie en de daarmee samenhangende bedrijfsresultaten voor 2023 zeer lastig, mede door de bedrijfsspecifieke keuzes die ondernemers maken.
Zie voor de raming van de prijsveranderingen per product de figuur met de keuze keuze teelt onder glas.
|