De groente- en fruitsector bestaat uit diverse gewassen, teeltmethoden en ondernemingen. Internationale zaadbedrijven zoals Bayer, Syngenta, RijkZwaan, Sakata, Bejo en Enza bevinden zich aan het begin van deze keten. Deze bedrijven leveren zaden aan telers voor zowel open veldteelt als kasproductie
De zaden worden eerst opgekweekt tot jonge planten en vervolgens afgekweekt door gespecialiseerde kwekerijen. Ongeveer 210 bedrijven zijn betrokken bij het opkweken van gewassen voor kasproductie, terwijl dit er voor open veldteelt 410 zijn. Gezamenlijk beslaat de opkweek ongeveer 2.960 ha. Veredelaars werken aan de verbetering van deze gewassen, waarbij de ontwikkeling van nieuwe rassen een langdurig proces is. Vooral thema&39;s zoals ziekteresistentie, smaak en voedingswaarde, opbrengstverhoging, klimaatbestendigheid en duurzaamheid staan momenteel centraal in hun werkzaamheden. Voorbeelden hiervan zijn de recent geïntroduceerde rassen die resistent zijn tegen het Tomato Brown Rugose Fruit Virus in de tomatenteelt (groentennieuws, 21 juli 2023). Bovendien worden rassen aangepast met het oog op de consument, waarbij aspecten zoals smaak en het verminderen van voedselverspilling een rol spelen.
Aantal bedrijven stabiel en areaal licht toegenomen
Ongeveer 5.500 bedrijven zijn betrokken bij de teelt van groente en fruit in open velden. In Nederland waren er in 2022 ongeveer 1.160 bedrijven die groente in kassen kweekten, en daarnaast waren er 110 bedrijven die fruit onder glas verbouwden. Belangrijke gewassen zijn asperges en spruitjes (zie figuur).
In de open fruitteelt zijn peren en appels de belangrijkste gewassen. De appelteelt is de laatste jaren afgenomen en ligt nu rond de 6.000 ha, terwijl de perenteelt is toegenomen tot rond de 10.100 ha. Bij de glasteelt van fruit gaat het onder andere om bramen en frambozen. De aardbeienteelt heeft zich de laatste jaren sterk ontwikkeld. Oorspronkelijk voornamelijk geteeld in open velden, is het nu het vierde belangrijkste gewas in Nederlandse kassen. Overigens worden aardbeien in CBS-statistieken onder groente geschaard.
De biologische kasteelt van groente beslaat ongeveer 3% van het totale areaal, terwijl dit percentage bij openteeltgroente ligt tussen de 8% en 9%. Belangrijke gewassen zijn tomaat en paprika (zie figuur).
Tot 2018 was er in Nederland een duidelijke trend zichtbaar van een afname in het aantal glasgroentebedrijven. Hierin speelden diverse factoren mee, waaronder marktvraag, concurrentie, kosten en arbeidsproblemen. Sommige bedrijven hebben mogelijk moeite gehad om winstgevend te blijven of hun bedrijfsvoering te handhaven. Echter, na 2018 is er een vertraging opgetreden in de afname van het aantal glasgroentebedrijven. De redenen hiervoor zijn niet eenduidig, maar kunnen te maken hebben met innovaties in landbouwtechnologieën, nieuwe marktkansen en ondersteunende beleidsmaatregelen voor de sector.
Het areaal per bedrijf neemt toe, bedrijven worden steeds groter. Er zijn tomatenbedrijven met meer dan 100 ha glas. Dergelijke bedrijven hebben diverse locaties in Nederland en ook soms vestigingen in het buitenland. Deze telers hebben ook vergaande samenwerkingen en contacten met verwerking en verpakkingsbedrijven, uitzendorganisaties, verpakking-, verkoop- en inkooporganisaties. Daarnaast bestaan er samenwerkingsvormen op het gebied van het verduurzamen van de energievoorziening zoals geothermie.
Het assortiment groente en fruit dat in Nederland geteeld wordt, is veel breder dan hier boven genoemd. Er wordt ook volop geëxperimenteerd met nieuwe gewassen, waarbij sommige ook tot een volwaardige productie uitgroeien. In Nederland worden bijvoorbeeld op kleine schaal kruiden geteeld. Ook zijn microgroenten, kiemgroenten en eetbare bloemen inmiddels toegevoegd aan het assortiment. Deze ontwikkelingen binnen de kasteeltsector weerspiegelen de groeiende interesse in diverse en innovatieve gewassen die goed gedijen onder gecontroleerde omstandigheden zoals die in kassen geboden worden. De teelt van deze gewassen biedt niet alleen nieuwe smaakvolle mogelijkheden voor culinaire creativiteit, maar kan ook bijdragen aan duurzamere landbouwpraktijken en een breder scala aan gezonde voedselkeuzes voor consumenten.
Afzet wordt op vele manieren georganiseerd
Het assortiment wordt op diverse wijzen en via verschillende kanalen verhandeld. In de categorie fruit fungeert Fruitmasters als het grootse afzetkanaal voor telers, terwijl veiling Zaltbommel in mindere mate bijdraagt. Fruitmasters gaat niet enkel over de verkoop, maar biedt ook aan kwekers aanvullende diensten zoals sorteren en bewaren van fruit. Een aanzienlijk aantal fruitbedrijven verhandelt hun producten ook zelf, of besteedt specifieke processen zoals sorteren, verpakken en bewaring uit aan collega&39;s. Daarnaast vindt de handel in groente en fruit vaak plaats via telersverenigingen. Belangrijke spelers in dit veld zijn onder andere The Greenery, Qxin Growers, Harvest House, Growers United en Fossa Eugenia. Deze partijen bundelen hun aanbod en streven ernaar om de best mogelijke prijs voor hun telers op de markt te realiseren. Samenwerking tussen deze telersverenigingen kan zich uitstrekken tot aspecten zoals verpakkingen, rasselectie, investeringen, teelt en onderzoek. Ook komt het voor dat Nederlandse producenten uitwijken naar Belgische veilingen om hun waren te verkopen. Afgezien van deze telersverenigingen zijn er eveneens talrijke handelsbedrijven actief. Eind 2021 waren er in Nederland circa 1.420 van deze handelsbedrijven. Een duidelijke trend is dat grotere handelsbedrijven kleinere ondernemingen overnemen. Overigens zijn de meeste van deze handelsbedrijven relatief bescheiden van omvang. Ongeveer 700 bedrijven vallen onder de categorie eenmanszaken, terwijl nog eens 425 ondernemingen maximaal 10 werknemers in dienst hebben. Enkele grote spelers in de groente- en fruitsector zijn onder meer Bakker Barendrecht, Smeding, Valstar Holland, Staay Food Group, Vogelaar Vredehof en Scherpenhuizen. Ten slotte zijn er talrijke importbedrijven die het Nederlandse assortiment combineren met de import van fruit.
Import belangrijk voor fruit en aanvullend voor groente
In 2022 bedroeg de importwaarde van groente in Nederland 3,1 mld. euro, terwijl die van fruit 9,4 mld. euro was. De import van groente is relatief lager, omdat Nederland gedeeltelijk zelfvoorzienend is op dit gebied. In de winterperiode wordt echter een aanzienlijke hoeveelheid groente, zoals tomaten, paprika&39;s en komkommers, uit Spanje geïmporteerd. Nederland voert meer fruit in dan groente, voornamelijk uit landen buiten de EU en in mindere mate uit EU-landen. Dit omvat avocado&39;s, citrusvruchten en druiven uit landen zoals Zuid-Afrika en Peru, evenals andere landen in Latijns-Amerika. Ook producten zoals grapefruits en frambozen uit Spanje worden ingevoerd. Via België bereiken veel bananen en kiwi&39;s Nederland. In combinatie met de binnenlandse productie resulteert deze import in een gevarieerd assortiment dat na rijping vaak weer wordt geëxporteerd naar naburige landen. Exportbedrijven kunnen zo een volledig assortiment aanbieden aan zowel de detailhandel als de foodservice in zowel binnen- als buitenland.
Export groente en fruit een combinatie van binnenlands product en wederuitvoer
In 2022 bereikte de exportwaarde van groente en fruit in Nederland 16,5 mld. euro. De top vier exportproducten bestonden uit tomaten, avocado&39;s, paprika&39;s en champignons. In de categorie fruit worden veel van de eerder geïmporteerde producten, zoals avocado&39;s, druiven en bananen, voornamelijk naar onze buurlanden geëxporteerd. Exporteurs streven ernaar om naast het verzamelen en vervoeren van groente en fruit, samen met hun klanten de omzet en winstmarges te verhogen. Het aanbieden van categoriemanagement en productontwikkeling maakt vaak deel uit van de dienstverlening van deze exportbedrijven. Hierbij kan gedacht worden aan het adviseren over winkelinrichtingen of reclamecampagnes, of het creëren van nieuwe productcombinaties in voorverpakte pakketten, salades of voorgesneden groente. Enkele bedrijven zoals Hessings, Vezet Tolpoort en Van Gelder hebben zich gespecialiseerd in het verpakken of samenstellen van voorverpakte of gesneden groente. Langdurige relaties tussen handelspartners enerzijds en de inkoopallianties van supermarkten anderzijds zijn gebruikelijk binnen deze keten.
Afzet vooral via supermarkten
In Nederland wordt de verkoop van groente en fruit georganiseerd via diverse kanalen en markten. Hier zijn enkele van de belangrijkste manieren waarop groente en fruit worden verkocht in het land:
1. Supermarkten
De meeste groente en fruit worden verkocht via supermarkten, die een breed scala aan verse producten aanbieden. Grote supermarktketens zoals Albert Heijn, Jumbo, Lidl en Aldi zijn prominente spelers op de Nederlandse markt.
2. Groente- en fruitwinkels
Er zijn speciale winkels die zich richten op de verkoop van verse groente en fruit. Deze winkels bieden vaak een uitgebreid assortiment van hoogwaardige producten en hebben veelal ook biologische opties.
3. (Week)markten
In veel Nederlandse steden en dorpen worden (week)markten gehouden, waar regionale handelaren verse producten aan consumenten verkopen. Dit biedt een kans voor consumenten om lokale en seizoensgebonden producten te kopen en tegelijkertijd de lokale landbouw te ondersteunen.
4. Online verkoop
Met de opkomst van e-commerce is de online verkoop van groente en fruit ook toegenomen. Er zijn verschillende platforms waar consumenten verse producten kunnen bestellen en aan huis kunnen laten bezorgen.
5. Straatverkoop
Op sommige plaatsen worden groente en fruit ook verkocht via straatkraampjes. In Nederland worden groente en fruit het meeste thuis geconsumeerd, het gaat om ongeveer drievierdedeel, de rest wordt buiten de deur gegeten. Van die driekwart wordt verreweg het grootste deel via de supermarkt verkocht aan de consument. Het aandeel van de groenteboer, markthandel en webwinkels is relatief klein. Naast het thuisgedeelte zijn er nog andere kanalen, waarvan de horeca de belangrijkste is. Daarnaast gaat een deel naar de catering en een beperkt deel bestaat uit aankopen zoals food to go.
Verduurzaming
Naast het verhogen van de consumptie is net als in andere sectoren een verdere verduurzaming van de productie en aanverwante ketens een belangrijk aandachtspunt. Zowel teelt als handel werken al veel met gecertificeerde processen, die al dan niet tot aan de consument bekendheid genieten.
Voorbeelden hiervan zijn:
• Veel bedrijven hebben als standaard in de keten een Global Gap-certificaat dat de bedrijfsprocessen in kaart brengt en zo inzicht geeft in maatregelen die voedselveiligheid vergroten en duurzaamheidsprestaties in kaart brengt.
• Een certificaat op het gebied van duurzaamheidseisen is On the way to PlanetProof. Dit certificaat is in opkomst in Nederland en belangrijk voor telers die willen leveren aan binnenlandse afnemers. Langzamerhand is er een veelheid aan labels en certificeringen ontstaan die inzicht moeten bieden in duurzaamheidsprestaties of eerlijke handel. Zo zijn er specifieke certificeringseisen voor bepaalde supermarktketens in verschillende landen.
• Sustainability Initiative Fruit and Vegetables (Sifav). Dit initiatief is gericht is op het bevorderen van duurzaamheid binnen de fruit- en groentesector. Het is een samenwerkingsverband tussen verschillende bedrijven en organisaties binnen de toeleveringsketen van groente en fruit, inclusief producenten, distributeurs, retailers en andere belanghebbenden. Dit initiatief streeft naar 100% duurzame inkoop van groente en fruit door haar leden. Het aantal leden is in 2023 gegroeid tot 48 in totaal uit verschillende landen (Sifav website augustus 2023).
Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) maakte afspraken met alle supermarkten om verpakkingen te verduurzamen:
• In 2025 moet het aantal verpakkingen bijvoorbeeld met 20% zijn gedaald.
• De verpakkingen die nog wel gebruikt worden, moeten voor 95% recyclebaar zijn.
• Alle papieren en kartonnen verpakkingen moeten volledig gecertificeerd zijn.
• Als er nog wel plastic gebruikt wordt, moet dit voor minstens de helft uit gerecycled materiaal bestaan.
|