|
Kies een indicator
|
Deze informatie voor andere sectoren
|
|
|
|
Alles over
|
-
No data for this filter criteria
|
|
No data for this filter criteria
|
|
No data for this filter criteria
|
|
No data for this filter criteria
|
|
|
Structuur van de keten - Varkenshouderij
|
De varkensproductieketen
|
19-12-2024
|
In 2023 telde Nederland 3.186 varkensbedrijven met een totaal van 10,8 miljoen varkens (CBS, 2023) (zie figuur). Sinds 1984 is in Nederland het totaal aantal varkens begrensd via een systeem van varkensrechten (tot 1997 mestproductierechten). In 2023 zijn er ongeveer 7,9 miljoen varkensrechten, 27% minder is dan in 1998, zowel door afroming als opkoop door de overheid (CBS, jaar 2023).Het totale productiecomplex van de intensieve veehouderij (toelevering voergrondstoffen, primaire productie, verwerking en verkoop aan de consument) leverde in 2022 een bijdrage van circa 8,4 miljard euro, ofwel circa 0,9% aan het Bruto Binnenlands Product (Verhoog, 2024). Naar schatting iets meer dan de helft hiervan is toe te rekenen aan het varkenscomplex. Het complex van de intensieve veehouderij leverde in 2022 werk voor circa 74.000 arbeidsjaren, ook circa 0,9% van het nationale totaal. Ook hier komt naar verwachting iets meer dan de helft voor rekening van het varkensproductiecomplex.
|
Concentratie varkenshouderij in beperkt aantal gebieden
De varkenshouderij is sterk geconcentreerd in Oost-Brabant en Noord-Limburg, en in Overijssel. Daarnaast zijn er kleinere concentraties in Oost-Gelderland, de Gelderse Vallei en Westelijk Brabant. Gespecialiseerde zeugenbedrijven hebben in 2023 gemiddeld 870 zeugen; gespecialiseerde vleesvarkensbedrijven hebben circa 2.790 vleesvarkens. Gesloten bedrijven hebben gemiddeld 540 zeugen en 3.300 vleesvarkens per bedrijf (CBS, Landbouwtelling 2023). Voor wat betreft schaalgrootte is de Nederlandse varkenshouderij een middenmoter in Europa.
Sterke concentratie in de slacht en verwerking
In 2023 vond het overgrote deel van de 16 miljoen varkensslachtingen in Nederland plaats bij de grootste vier slachtondernemingen: Vion Food Group, Van Rooi Meat, Westfort en Compaxo. Vion Food Group slacht bijna de helft van de varkens in Nederland. De vleesindustrie omvat honderden bedrijven, voornamelijk verwerkers en slagers. De vleesindustrie in Noordwest-Europa is sterk geconcentreerd, met concurrentie van grote spelers zoals Tönnies en Westfleisch in Duitsland en Danish Crown in Denemarken.
Veevoermarkt beheerst door drie grote spelers
In 2023 werd er 13,8 miljoen ton mengvoer geproduceerd waarvan 4,3 miljoen ton voor de Nederlandse varkenshouderij (FEFAC, 2024). Ook werd er 5,24 miljoen vochtrijke producten geproduceerd waarvan 2,8 miljoen ton voor de varkenshouderij (CFA, 2024). Tussen 2016 en 2023 daalde de productie van mengvoer voor de varkenshouderij met ruim 15%. De grootste drie bedrijven, Agrifirm, ForFarmers en De Heus, hebben samen een marktaandeel van naar schatting 60%. Grondstoffen worden wereldwijd ingekocht, met nadruk op Europa, vaak via handelsbedrijven.
Varkensvoer bestaat voor 73% uit mengvoer, 18% uit losse grondstoffen en 9% uit vochtrijke co-producten. In 2022 werd 2,93 miljoen ton vochtrijke bijproducten gebruikt voor varkensvoer. Vochtrijke bijproducten van de levensmiddelenindustrie komen voort uit de verwerking van bijvoorbeeld aardappelen, bier, granen, citrusvruchten en plantaardige oliën, en zijn reststromen van de levensmiddelenindustrie. Ook worden er restproducten tot varkensvoer verwerkt, zoals brood en koekjes, die afgekeurd zijn voor menselijke consumptie. Daarnaast wordt steeds meer gezocht naar alternatieven voor Nederlands varkensvoer zoals reststromen (zoals bijvoorbeeld insectenmeel, PAPS en algen en wieren) voor Nederlands varkensvoer. Het aandeel hiervan is tot op heden beperkt om diverse redenen (Roskam, 2024).
Dalende zelfvoorzieningsgraad van varkensvlees in de EU
In 2023 daalde de zelfvoorzieningsgraad van varkensvlees in de EU naar 119%, vooral door negatieve marges door hoge voerprijzen, lage opbrengsten, dierziektes, en aanvullende regelgeving. De varkensstapel in de EU kromp met 5,4% krimp, vooral in Duitsland en Denemarken. In Nederland, waar een krimp van 1,8% plaatsvond, bleef de zelfvoorzieningsgraad hoog op 295%; de verwachting is dat de zelfvoorzieningsgraad in de EU de komende jaren verder zal dalen door aanhoudende economische en regelgeving gerelateerde uitdagingen (Rabobank, 2023). In Nederland is in 2023 per hoofd van de bevolking 36,1 kg varkensvlees per jaar geconsumeerd tegen 37,2 kg in 2005. Van de totale vleesconsumptie in Nederland is 43% varkensvlees (Dagevos et al., 2024).
Import en export van varkensvlees en levende dieren
De Nederlandse varkenshouderij is vrij sterk afhankelijk van export, wat een aanzienlijke bijdrage levert aan de totale exportwaarde van dieren en vlees. Twee derde van de Nederlandse varkensproductie wordt geëxporteerd, bestaande uit 1,3 miljoen ton vlees en 7,1 miljoen levende dieren (waarvan biggen de grootste groep vormen met 5,7 miljoen stuks).
In 2023 bedroeg de exportwaarde van varkensvlees ongeveer 3,7 miljard euro, goed voor een derde van de totale vleesexportwaarde van Nederland van 11,2 miljard euro. Deze waarde steeg met 12% ten opzichte van het voorgaande jaar, ondanks een lagere productie en minder slachtingen in Nederland. De hogere prijzen voor varkensvlees werden vooral veroorzaakt door een lagere productie in de EU.
De export van levende dieren omvatte in 2023 5,7 miljoen biggen en 0,9 miljoen vleesvarkens; daarnaast werden 0,5 miljoen fokdieren en slachtzeugen geëxporteerd. Ondanks de daling in aantallen steeg de totale exportwaarde van levende dieren met 18,7% naar 2,2 miljard euro. Duitsland blijft een belangrijke afnemer, goed voor circa 35% van deze exportinkomsten. De stijgende exportwaarde is vooral te danken aan hogere prijzen voor biggen en vleesvarkens (Jukema, 2024).
Kwaliteits- en keurmerksystemen in de Nederlandse varkenshouderij
In 2023 volgen vrijwel alle Nederlandse varkenshouders een van beide IKB-kwaliteitssystemen; deze zorgen voor naleving van wettelijke eisen en aanvullende Nederlandse normen voor dierenwelzijn. Naast deze systemen zijn er keurmerken zoals Beter Leven die extra eisen stellen aanvullend op de eisen van de IKB-kwaliteitssystemen. Het Beter Leven keurmerk kent drie niveaus: één ster voor extra ruimte en geen castratie, twee sterren voor toegang tot buiten, en drie sterren voor biologische houderij. Ongeveer 4 miljoen varkens (37% totaal) kregen één ster, er zijn verder zo’n 150.000 varkens (1,3% totaal) biologisch gehouden.
De varkensvleesindustrie in Nederland is niet sterk geïntegreerd. Veel bedrijven beheren slechts een specifiek deel van de keten, en samenwerking gebeurt vaak via contracten en kwaliteitsafspraken. Enkele vaste ketenconcepten, zoals biologische varkens, maar ook verschillende Beter Leven-ketens, maken gebruik van meer geïntegreerde processen om aan specifieke kwaliteits- en duurzaamheidseisen te voldoen.
Binnen de Nederlandse varkensvleesketen variëren de marktmachten sterk. Varkenshouders hebben beperkte invloed op de prijzen, die voornamelijk door slachterijen en op de wereldmarkt worden bepaald. Nederland produceert jaarlijks ongeveer 1,6 miljoen ton varkensvlees, waarvan een substantieel deel wordt geëxporteerd. Slachterijen hebben meer invloed door hun schaalgrootte en kunnen inkoopprijzen sturen, terwijl grote retailers zoals Albert Heijn en Jumbo sterke marktmacht hebben en de consumentenprijs kunnen beïnvloeden. Consumenten hebben beperkte directe invloed, maar hun voorkeuren hebben invloed op de vraag naar specifieke producten. Overheidsbeleid en -regelgeving, zoals dierenwelzijnseisen, spelen eveneens een belangrijke rol in de markt.
|
| Referenties |
Bronnen: Agrimatie. (n.d.). Sectorresultaat: Varkenshouderij. Agrimatie. Geraadpleegd op 19 augustus 2024, van https://agrimatie.nl/SectorResultaat.aspx?subpubID=2232§orID=2255&themaID=3577:~:text=Er%20worden%20circa%204%20mln,productie%20van%2024%2C5%20mln
Centraal Bureau voor de Statistiek. (n.d.). StatLine: de centrale databank van het CBS. Geraadpleegd op 26 juli 2024, van https://opendata.cbs.nl/statline/
Circular Feed. (2023). Afzetcijfers diervoederindustrie. Opgehaald op 26 juli 2024, van https://www.circularfeed.eu/images/Afzetcijfers2022.pdf
Circular Feed. (n.d.). Geraadpleegd op 26 juli 2024, van https://www.circularfeed.eu/nl/
Jukema, G.D., P. Ramaekers en P. Berkhout (Red.). (2024). De Nederlandse agrarische sector in internationaal verband – editie 2024. Wageningen Economic Research & Centraal Bureau voor de Statistiek. Rapport 2024-002. 136 blz.; 81 fig.; 32 tab.; 98 ref.
Dagevos, H., D. Verhoog, P. van Horne en R. Hoste (2022). Vleesconsumptie per hoofd van de bevolking in Nederland, 2005-2023. Wageningen Economic Research.
Galen, M. van, E. Oosterkamp, M. Kornelis, K. Logatcheva, M. Benus, B. Janssens, G. Jukema, J. Roskam, J. van den Puttelaar, N. Herceglic´ en J. Jager (2022). Agro-Nutri Monitor 2022 - Achtergrondrapport: monitor prijsvorming voedingsmiddelen. (Wageningen Economic Research rapport; No. 2022-069). Wageningen Economic Research. https://doi.org/10.18174/574071
Galen, M. van, E. Oosterkamp, M. Kornelis, K. Logatcheva, M. Benus, B. Janssens, G. Jukema, J. Roskam, J. van den Puttelaar, N. Herceglic´, J. Jager, R. Ihle en K. Gardebroek (2022). Agro-Nutri Monitor 2022 - Hoofdrapport: Monitor prijsvorming voedingsmiddelen en aankoopmotieven van biologische producten. (Wageningen Economic Research rapport; No. 2022-069). Wageningen Economic Research. https://doi.org/10.18174/572860
Rabobank. (2023). Lichte groei, maar verstoring van varkensmarkt ligt op de loer. Rabobank. https://www.rabobank.nl/kennis/d011436747-lichte-groei-maar-verstoring-van-varkensmarkt-ligt-op-de-loer
Roskam, J., M. Benus en R. Hoste (2024). Trendanalyse van de samenstelling van het rantsoen voor varkens: een vooruitblik naar 2030. (Rapport / Wageningen Economic Research; No. 2024-088). Wageningen Economic Research. Geraadpleegd op 19 augustus 2024, van https://doi.org/10.18174/659936
Verhoog, D. (2024). Toegevoegde waarde intensieve veehouderijcomplex sterk gestegen. Agrimatie. Geraadpleegd op 19 augustus 2024, van https://agrimatie.nl/themaResultaat.aspx?subpubID=2232§orID=2242&themaID=2280&indicatorID=2919
Deze bijdrage is afkomstig uit de publicatie Staat van Landbouw, Visserij, Voedsel en Natuur; Editie 2024; Berkhout et al., 2024. Rapport 2024-089.
|
Meer informatie |
 | Toelichting indicator |
| Thema omschrijving |
| Beleidsinformatie |
| Archief |
|
Naar boven
 | Loading… |
|
|