| Actuele voedselprijzen - Aardappel |
Aardappel in de winkel opnieuw duurder, telerprijs naar recordhoogte
|
28-10-2024
|
De consumentenprijsindex van aardappelen is in juli 2024 uitgekomen op 133 punten (2020=100). Dat is bijna 8% hoger dan in mei 2024 en 2% hoger dan in juli 2023. De prijsindex af boerderij is fors gestegen en staat op een recordhoogte van 426 punten. De index kwam in mei 2024 nog uit op 276 punten. Dat is een stijging van 54% in de laatste twee maanden en een stijging van 12% ten opzichte van juli vorig jaar. De prijsindex van de verwerkende industrie kwam in juli 2024 uit op 164 punten, 1% hoger dan in mei 2024 en 4% hoger dan dezelfde maand vorig jaar.
|
Prijsontwikkeling
De consumentprijsindex van aardappelen is in juli 2024 uitgekomen op 133 punten (2020=100). Dat is bijna 8% hoger dan in mei 2024 (124 punten) en 2% hoger dan in juli 2023. De licht stijgende prijstrend die in maart dit jaar was ingezet, blijft aanhouden en is in de laatste twee maanden sterker toegenomen. Deze trend toont dat de consumentenprijsindex met een kleine vertraging de stijgende trend in af-boerderijprijzen volgt, maar dan wel met een sterk gedempt effect.
De prijsindex af boerderij is fors gestegen. In mei lag deze prijsindex nog op 276 punten en in juli staat de prijsindex op een recordhoogte van 426 punten. Dit is een stijging van 54% in twee maanden tijd. De grootste stijging vond plaats in de maand juni toen de prijsindex naar 406 punten steeg. Elk jaar is er een stijging te zien in af-boerderijprijzen voor de start van het nieuwe oogstseizoen. Dit jaar is de stijging echter uitzonderlijk hoog. Dat heeft voornamelijk te maken met het beperkte aanbod van het voorgaande seizoen als gevolg van de tegenvallende oogst in 2023 door het natte najaar en de moeizame start van het nieuwe seizoen door het natte voorjaar. Doordat de bodem nog lang vrij nat was kon het pootgoed pas later de grond in en waren oogstramingen voor het nieuwe seizoen onzeker. Inmiddels is het nieuwe oogstseizoen gestart en zijn de eerste berichten positief ten aanzien van de opbrengsten. De verwachting is dan ook dat de af-boerderijprijzen van augustus een stuk lager zullen liggen dan die in juli, maar waarschijnlijk wel boven het niveau van eerdere jaren. Naar verwachting zullen de af-boerderijprijzen op een hoger niveau blijven in de komende jaren. Dit komt door de hogere kosten en risico’s van de aardappelteelt als gevolg van klimaatrisico’s waarvoor de telers gecompenseerd moeten worden.
De opbrengst van de Nederlandse consumptieaardappeloogst in 2023 is uitgekomen op 3,4 miljoen ton, aldus het CBS. De oogstraming voor de Nederlandse consumptieaardappeloogst in 2024 worden door de gewasmonitoringscommissie in een maandelijks Mars-rapport zo’n 6% lager ingeschat dan in 2023. De verwachting is dat er toenemende druk op de aanbodzijde van aardappelen zal blijven, met name in Nederland en België. Deze druk wordt veroorzaakt door de sterke vraag naar landbouwgrond (deels voor andere activiteiten), strengere regelgeving, duurzaamheidseisen vanuit verwerkers en supermarkten en klimaatverandering die leidt tot extreme weersomstandigheden, verzilting en hogere ziektedruk. Daar staat tegenover dat er grotere opbrengsten verwacht worden in met name Frankrijk, als gevolg van uitbreiding van het areaal. Volgens de voorlopige raming neemt de productie in 2024 in Frankrijk toe met 830.000 ton ten opzichte van vorig jaar. Dat is een stijging van 12% en een gevolg van de promotie van aardappelteelt bij akkerbouwers om aan de toenemende vraag naar grondstof vanuit de nieuwe fritesfabrieken in Noord-Frankrijk te voldoen.
De Franse aardappelteelt en -industrie is hiermee ingesprongen op de sterk groeiende wereldwijde vraag naar met name industrieaardappelen vanuit de horeca en fastfood in opkomende economieën. Tijdens de coronaperiode was er tijdelijk een dip in de vraagzijde te zien, maar vrijwel direct na het opheffen van de beperkende maatregelen is de vraag weer aangetrokken. Als gevolg hiervan, laat de opbrengstprijs van de verwerkende industrie een opwaartse trend zien sinds begin 2022. Naast de groeiende vraag, spelen de hogere productiekosten zoals die voor pootgoed en machineonderhoud ook een rol in de opwaartse prijstrend. De verwachting is dan ook dat de industrieprijs hoog zal blijven.
De aardappelverwerkende industrie verwerkte over de afgelopen 12 maanden (juli 2023 - juli 2024) circa 3,9 miljoen ton aardappelen. Hiermee ligt het volume van de aardappelverwerkende industrie in de afgelopen 12 maanden iets onder het niveau van dezelfde periode vorig jaar (circa 4,0 miljoen ton). Deze daling blijkt uit de verwerkingscijfers die de Vereniging voor de Aardappelverwerkende industrie publiceerde en is te verklaren vanuit de eerder beschreven trends van relatief hoge prijzen en beperkte beschikbaarheid van aardappelen.
Keten
De aardappelketen is grofweg onder te verdelen in vijf ketenschakels. De keten start met de veredeling en selectie van nieuwe aardappelrassen. In de volgende schakel vindt de teelt van pootaardappelen plaats. Ten derde is de keten daarna gesplitst in teelt van zetmeelaardappelen en consumptieaardappelen. Zetmeelaardappelen gaan naar de fabriek (vierde schakel). Het consumptieaardappelsegment wordt onderscheiden in tafelaardappelen (voor verse en koelverse consumptie) en verwerkte aardappelen (voor friet, chips, vlokken en andere aardappelproducten). Verwerkte aardappelen gaan ook naar de fabriek en tafelaardappelen gaan de handel in. Tenslotte verkopen supermarkten en speciaalzaken tafelaardappelen, koelverse en diepgevroren aardappelproducten. (Fastfood)restaurants verkopen vooral verwerkte aardappelen. Tussen deze vijf schakels zijn er nog aardappelhandelshuizen, de aardappelhandelaren, de transporteurs en distributiecentra.
Tafelaardappelen vormen maar een klein deel van de totale aardappelconsumptie. Het leeuwendeel van de Nederlandse consumptieaardappelen wordt verwerkt tot frites, chips en koelverse producten. De aardappelverwerkende industrie verwerkt jaarlijks ca. 4 miljoen ton aardappelen en koopt het grootste deel van de benodigde aardappelen rechtstreeks in bij de teler, veelal op contract.
Toelichting op drie niveaus;
Akkerbouwbedrijven
Het aantal bedrijven dat consumptieaardappelen teelt, varieert tussen de 6.500 en 7.000 (CBS). Mede vanwege de noodzakelijke vruchtwisseling verbouwen de aardappeltelers ook andere gewassen. Zij produceren jaarlijks gemiddeld 3,7 miljoen ton consumptieaardappelen. Consumptieaardappelen worden gepoot in het voorjaar en geoogst vanaf juni tot november. Aardappelen worden direct na de oogst afgeleverd of op de boerderij in bewaarplaatsen bewaard en op afroep geleverd. Aardappelen kunnen afhankelijk van ras en kwaliteit tot aan juni-juli bewaard worden, maar bewaren leidt tot gewichtsverlies en soms ook kwaliteitsverlies.
Industrie en handel
Het aantal bedrijven dat verse aardappelen voor de tafelaardappel markt bewerkt (sorteert, wast, verpakt) neemt af en ligt op circa 60 (NAO, 2021). De 5 à 8 grotere verpakkingsbedrijven hebben een belangrijk deel van de binnenlandse handel in handen. Daarnaast zijn er ook telers die zelf wassen, verpakken en soms ook transporteren.
Binnen de verwerkende industrie van consumptieaardappelen (niet-tafelaardappelen) zijn er vier grotere bedrijven die 95% van het volume verwerken. Ze opereren mondiaal en hebben meerdere productielocaties in binnen- en buitenland. De aardappelverwerkende industrie verwerkt 65% van de Nederlandse consumptieaardappelen. Dat is twee derde van het totaal van de ca. 4 miljoen ton aardappelen die de industrie verwerkt. Een derde deel wordt geïmporteerd.
Afzet
Van de niet-tafelaardappelen uit het segment consumptieaardappelen wordt ongeveer 85% van de aardappelproducten (voornamelijk friet) diepgevroren geëxporteerd, circa 70% binnen Europa en 30% buiten de EU (Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie, VAVI). De voortdurende groei van de export naar onder andere Azië maakt dat verwerkende bedrijven hun capaciteit uitbreiden.
Het grootste deel van de Nederlandse aardappelconsumptie bestaat uit verwerkte aardappelproducten, veelal diepvriesproducten. Een klein deel van de aardappelconsumptie is de consumptie van de ‘tafelaardappel’, die zonder verwerking (met uitzondering van bewerking in de vorm van sorteren, wassen en verpakken) wordt verkocht. Het aandeel van de consumptie van de tafelaardappel wordt de laatste jaren steeds kleiner doordat consumenten steeds minder vaak en kleinere hoeveelheden verse aardappelen kopen. Naar schatting ligt het niveau nu op ca. 275.000 ton per jaar. Ca. 80% van deze consumptie wordt gekocht in de supermarkt. De verkoop van verpakte koelverse aardappelproducten in supermarkten ligt op 60.000 ton per jaar, wat overeenkomt met 95% van de totale verkopen van dit producttype.
Een klein deel van de binnenlandse behoefte aan tafelaardappelen bestaat uit import die vooral plaatsvindt in het vroege voorjaar als de binnenlandse voorraden opraken of kwalitatief minder worden. Deze geïmporteerde vroege tafelaardappelen komen uit zuidelijke lidstaten zoals Spanje, Portugal, Italië en Malta.
Prijsvorming
Tafelaardappelen worden voor het grootste deel verhandeld op de vrije markt of spotmarkt. De consumentenprijs van tafelaardappelen volgt de prijsontwikkeling in de aardappelmarkt af boerderij. In de CPI zijn de uitslagen zijn kleiner. Dit komt doordat de aardappel maar een deel van de consumentenprijs vormt.
Verwerkte aardappelen worden veelal geleverd op contractbasis. Om een belangrijk deel van hun grondstofvoorziening zeker te stellen, bieden verwerkers en handelaren voorafgaand aan het teeltseizoen contracten aan. Ongeveer 75-80% van de aardappelen die de verwerkende industrie verwerkt, wordt vooraf gecontracteerd. De prijzen in deze contracten liggen dus vast en kunnen alleen wat stijgen door toenemende bewaarvergoedingen gedurende het afleverseizoen. Doordat verwerkers aardappelen op contract inkopen, kunnen ze relatief stabiele verkoopprijzen hanteren. Producentenprijzen zijn daardoor aanzienlijk minder volatiel dan de vrije af-boerderijprijzen.
Op de vrije markt worden naast tafelaardappelen ook de ‘overtonnen’ aardappelen (de aardappelen die boven de gecontracteerde volumes door de teler meegeleverd moeten worden) verhandeld. Op deze vrije markt worden de prijzen bepaald door vraag en aanbod in de belangrijkste aardappellanden in Noordwest-Europa: Nederland, Frankrijk, Duitsland en België. De spotmarktprijs kan heel volatiel zijn doordat een relatief klein deel van het geoogste volume via deze markt wordt verhandeld en daardoor oogstprognoses en slechte weersomstandigheden een vrij groot effect hebben op de prijsvorming op de vrije markt
|