Mijn agrimatie
v

Agrimatie - informatie over de agrosector

Agrimatie > Thema's > Keten in beeld
     
Keten in beeld
Kies een indicator
Structuur van de keten - Aardappel

De Aardappelketen
11-12-2023

Aardappel is met rond de 163.000 ha in oppervlakte het derde gewas, na graan en snijmais. Dit is ongeveer 23% van het akkerbouwareaal (inclusief snijmais). In de periode 2010-2022 nam het gemiddelde areaal aardappelen per teler licht toe van 17,0 ha naar 17,3 ha. Voor aardappelen zijn er drie verschillende afzetmarkten: pootaardappelen, consumptieaardappelen en zetmeelaardappelen. De totale aardappelproductie bedroeg ongeveer 6,9 mln. ton, van de in Europa geproduceerde 47,3 mln. ton. Nederland is Ć©Ć©n van de zes landen in Europa die de aardappelsector domineert.

Pootaardappelen
Pootaardappelen zijn aardappelen die het volgende seizoen weer als uitgangsmateriaal worden gebruikt. In Nederland worden jaarlijks circa 500 verschillende aardappelrassen vermeerderd. De ras-eigenschappen zoals kleur, smaak en verwerkingskwaliteit zijn medebepalend voor de afzetmogelijkheden. Het totale areaal pootaardappelen is afgelopen decennium toegenomen van 38.540 ha in 2010 tot 43.150 ha in 2022. Het aantal pootaardappelbedrijven is vrij stabiel en bedroeg in 2022 2.290 bedrijven. In-vitro of snelle vermeerdering (de productie van microplantjes, microknollen, vitroplantjes en miniknollen) vormt meer en meer onderdeel bij de eerste vermeerdering van het pootgoedvermeerderingsproces. Een alternatief voor pootgoed is aardappelzaad (true potato seed). Aardappelzaad wordt commercieel aangeboden, maar niet toegepast binnen de Nederlandse pootgoedvermeerdering. Het biedt voordelen voor export naar landen die minder gespecialiseerd zijn in pootgoed, met name omdat het gewicht lager is wat gunstig is voor transport.

Pootaardappelen moeten voldoen aan hoge kwaliteits- en exporteisen. EĆ©n van de redenen is dat schoon uitgangsmateriaal de start is van een succesvolle teelt. Dit betekent dat pootaardappelen geen sporen van ziekte mogen bevatten omdat die in een volgende teelt weer terug zullen komen. Zo is de beheersing van ziekten en plagen uitdagender dan die bij andere aardappelen en zijn het vooral gespecialiseerde akkerbouwers die de aardappels telen. De Nederlandse Algemene Keuringsdienst (NAK) ziet erop toe dat het aangeboden pootgoed aan de gestelde kwaliteitseisen voldoet. Als de pootaardappelen niet aan de eisen voldoen of als de afzetmarkt te klein blijkt, dan worden ze voor andere bestemmingen verkocht (consumptie, voer, bio-energie). Pootaardappelen brengen veelal hogere prijzen op dan consumptieaardappelen.

De oogst van pootaardappelen bedroeg in 2022 1,6 mln. ton. Circa twee derde, ruim 1,1 mln. ton, werd goedgekeurd door de NAK. De laatste jaren is deze verhouding redelijk stabiel. Ongeveer 80% van de goedgekeurde pootaardappelen wordt geƫxporteerd. Handelshuizen zoals Agrico en HZPC zijn grote spelers. Van de 860.000 ton (oogst 2022, NAO) pootaardappelexport gaat het grootste deel (60%) naar Europese landen (belangrijkste afzetmarkten: Belgiƫ, Duitsland, Italiƫ, Spanje, Frankrijk). Ook Afrika (met name bestemmingen Algerije, Egypte en Marokko) en Aziƫ zijn belangrijke afzetgebieden en goed voor respectievelijk 22% en 14% van het Nederlandse exportvolume.

Consumptieaardappelen
Consumptieaardappelen gaan voor het grootste deel naar de verwerkende industrie om te worden verwerkt tot een grote verscheidenheid aan producten, merendeels diepvriesproducten. Een klein deel van de consumptieaardappel is de ā€˜tafelaardappelā€™ die zonder bewerking (met uitzondering van wassen en verpakken) verkocht wordt. De consumptie van tafelaardappelen in Nederland staat onder druk: consumenten kopen steeds minder vaak en kleinere hoeveelheden verse aardappelen. Omdat tafelaardappel niet apart staat vermeld in de statistieken, is een enkel een schatting van de consumptie mogelijk. In 2020 schatte men dit op circa 275.000 ton. Vanwege de jaarlijks licht dalende consumptie van verse aardappelen en kleiner wordende huishoudens komen verpakkers en retailers met kleinere verpakkingseenheden.

De verkoop van verpakte koelverse aardappelproducten in supermarkten ligt op circa 60.000 ton per jaar (wat overeenkomt met een kleine 120.000 ton aardappelen). Ook worden aardappelen verwerkt door kleinere foodbedrijven, horeca en instellingen zoals foodservice en in kant-en-klaarmaaltijden.

Consumptieaardappelen werden in 2022 geteeld op 6.700 bedrijven. Het areaal is de laatste jaren licht gestegen van 67.000 ha in 2012 naar 77.000 ha in 2022. De productie van consumptieaardappelen ligt de laatste 10 jaar gemiddeld op 3,6 mln. ton. In 2022 lag de oogst ook op 3,6 mln. ton.

Hoewel Nederland zelf veel consumptieaardappelen produceert, wordt ook een aanzienlijk volume consumptieaardappelen geĆÆmporteerd. Ook is er beperkte import van verwerkte aardappelen. Nederland kent een grote aardappelverwerkende industrie. Grote marktpartijen zijn Aviko, Farm Frites, McCain en LambWeston/Meijer. Door de Nederlandse productie en het importaanbod te combineren, kunnen deze fabrieken tot een optimaal gebruik van productiecapaciteit komen. De import (in 2021 ruim 1,5 mln. ton) komt met name uit buurlanden. In totaal werd in 2022 3,9 mln. ton aardappelen verwerkt tot 1,8 mln. ton voorgebakken producten (frites) en 0,36 mln. ton ander verwerkt product (VAVI). Bij het verwerkingsproces komen bijproducten vrij die worden afgezet als vochtrijke voedermiddelen voor de rundvee- en varkenshouderij. In 2020 ging het om 1,1 mln. ton. Daarbovenop is een onbekende hoeveelheid bijproduct afgezet voor bio-vergisting en energieopwekking.

Naast de afzet op de binnenlandse markt wordt een aanzienlijke hoeveelheid aardappelen geĆ«xporteerd (2022: 0,9 mln. ton) door de Nederlandse aardappelhandel en verpakkers. Het meeste gaat naar BelgiĆ«, Duitsland en Frankrijk. Ook veel verwerkte aardappelen vinden hun weg naar het buitenland; met name het Verenigd Koninkrijk en Duitsland zijn belangrijke exportmarkten. Naast Europa is het Midden-Oosten een belangrijk afzetgebied, vooral Saoedi-ArabiĆ«. Ook worden aardappelen geĆÆmporteerd, onder andere tafelaardappelen. Voordat nieuwe Nederlandse aardappelen op de markt komen worden bij aanvang van het seizoen (in de periode mei-juni) nieuwe aardappelen vanuit Zuid-Europa geĆÆmporteerd.







Zetmeelaardappelen
In 2022 teelden 1.531 bedrijven zetmeelaardappelen. Het areaal lag in 2000 rond de 50.000 ha; door wijzigingen in het Europese marktordeningsbeleid daalde dit naar ruim 42.000 ha in 2014. Sindsdien is het areaal zetmeelaardappelen iets toegenomen tot 43.000 ha in 2022.

De productie van zetmeelaardappelen bedroeg in 2022 ruim 1,7 mln. ton. Zetmeelaardappeltelers zijn lid van de coƶperatie Avebe en hebben leveringsrechten om hun aardappelen aan deze verwerker te leveren. De aardappelen worden verwerkt tot zetmeel- en eiwitproducten die wereldwijd worden afgezet aan de voedingsmiddelenindustrie, en ook als ingrediƫnt voor de veevoederindustrie en voor technische toepassingen. Afgelopen decennia veranderde Avebe de focus op zetmeel naar een breder scala grondstoffen en voedingsmiddelen.

Telen op contractbasis
Het leeuwendeel van alle aardappelen wordt op contractbasis geteeld, bewaard en afgeleverd. Zetmeelaardappelen worden op contract geteeld. Ook pootaardappelen worden veelal op contract geteeld waarbij per ras onder andere afspraken over klasse, maatsortering en leveringsmoment worden vastgelegd. Voor het vermeerderen van pootgoed met kwekersrecht is schriftelijke toestemming van de kweker of zijn vertegenwoordiger nodig en dient een vergoeding aan de kweker of zijn vertegenwoordiger betaald te worden (licentie).

Voor consumptieaardappelen bestaat een grote diversiteit aan contractvormen (zoals hectarecontract, poolcontracten, klikcontract) maar telers kunnen ook kiezen voor de vrije handel of de termijnmarkt. Naast eenjarige contracten worden tegenwoordig ook meerjarige afspraken gemaakt. De prijsinformatie over gedane transacties van vrije aardappelen wordt vastgesteld op de beurs. Eind 2017 is de nieuwe aardappelbeurs PotatoNL van start gegaan (www.potatonl.com). Daarmee heeft Nederland Ć©Ć©n landelijke aardappelnotering en zijn de noteringen van de beurs Emmeloord, Rotterdam en Goes vervallen. De PotatoNL-notering komt gezamenlijk tot stand na inbreng vanuit teelt, handel en verwerkende industrie.

Er zijn in totaal 10 aardappelnoteringen (rassen en productcategorieƫn) waarvoor de prijzen door de noteringscommissie worden vastgesteld. De commissie bestaat uit twee leden namens de industrie, twee leden namens de handel en vier telers. De notering verschijnt wekelijks op dinsdag en donderdag en wordt vastgesteld op basis van recentelijk gedane zaken van in Nederland geteelde aardappelen. De notering geeft de telers, handelaren en afnemers informatie over de actuele prijzen die bijvoorbeeld worden gebruikt voor afrekening van de geleverde aardappelen die buiten het contract vallen. De notering wordt ook meegenomen in de korf van Europese noteringen, waaruit de cash settlement-prijs van de termijnmarkt in Frankfurt (Eurex) wordt berekend. Tegen deze notering worden termijncontracten afgewikkeld als de laatste handelsdag voor een contract is verlopen.

Aardappel termijnmarkt
Vrije aardappelen worden ook op de termijnmarkt verhandeld, dit geeft telers die aardappels zonder contract telen iets meer vastigheid door de verkoop gedurende het seizoen vast te zetten. Deze handel werd voorheen door BinckBank gedaan, maar doordat Saxo de bank overnam werd de hoeveelheid handel bij Ć©Ć©n bank te groot waardoor het risico te hoog werd ingeschat. Saxo besloot dit niet meer voort te zetten. Het alternatief is nu handel via een investeringsbedrijf. Om het risico voor het investeringsbedrijf te beperken, is de voorwaarde dat de handelaar 100.000 euro verzekeringskapitaal op een rekening stort. Dit maakt de handel in termijncontracten voor het grootste deel van de telers onaantrekkelijk. De optie van termijncontracten lijkt zo in 2023 weg te vallen.

Afnemers zoals retailers stellen strenge, bovenwettelijke eisen aan geleverde producten, bijvoorbeeld via het keurmerk On the way to PlanetProof. Het areaal onder dit keurmerk is voor aardappelen toegenomen van 245 ha in 2014 tot 7.945 ha in 2022. Het areaal biologische aardappelen bedroeg in 2022 2.092 ha, waarvan 1.493 ha consumptieaardappelen en 598 ha pootaardappelen. De aardappelsector werkt aan innovaties om bijvoorbeeld het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te minimaliseren door inzet van moderne teelttechnieken en rassen met een verbeterde ziekteresistentie. Resistentieveredeling via de gentechniek Crispr-Cas is voorlopig lastiger in te zetten. Volgens een uitspraak van het Europese Hof (juli 2018) valt deze techniek onder de Europese wetgeving voor genetische modificatie waarop strenge regelgeving van toepassing is. In juli 2023 heeft de Europese commissie voorgesteld om de regelgeving deels te versoepelen, dit zal gaan gelden voor toepassingen waarbij de wijziging in de plant ook door conventionele methode zou kunnen ontstaan. De eisen van de Van-boer-tot-bord-strategie en het wegvallen van steeds meer gewasbeschermingsmiddelen leveren flinke uitdagingen op voor de aardappelteelt. GeĆÆntegreerde gewasbescherming zal meer en meer de basis worden, waarbij er meer aan preventie, monitoren, niet-chemisch ingrijpen en als laatste mogelijkheid gerichte bestrijding moet worden gedaan.


Kies een sector
Contactpersoon
Bas Janssens
0320-293529
 

Alles over
  • Algemeen
    >
  • Economie
    >
  • Maatschappij
    >
  • Milieu
    >
Referenties
Deze tekst is afkomstig uit de publicatie Staat van Landbouw, Natuur en Voedsel; Editie 2023. (Berkhout et al., 2023); Rapport 2023-124.

Meer informatie
Toelichting indicator
Thema omschrijving
Beleidsinformatie
Archief



naar boven