| Actuele voedselprijzen - Aardappel |
Telerprijs blijft stijgen, aardappel in de winkel ook weer iets duurder
|
15-7-2024
|
De consumentenprijsindex van aardappelen is in mei 2024 uitgekomen op 124 punten (2020=100). Dat is bijna 4% hoger dan in maart 2024 en 2% hoger dan in mei 2023. De prijsindex af boerderij is na een forse daling in het derde kwartaal van 2023 weer aan het stijgen. De index kwam in mei 2024 uit op 278 punten, 16% hoger dan 2 maanden eerder en 6% hoger dan in mei 2023. De prijsindex van de verwerkende industrie kwam in mei 2024 uit op 155 punten, 2% hoger dan in mei 2024 en 1% lager dan in dezelfde maand vorig jaar.
|
Prijsontwikkeling
De consumentprijsindex van aardappelen is in mei 2024 uitgekomen op 124 punten (2020=100). Dat is 4% hoger dan in maart 2024 en 2% hoger dan in mei 2023. Met de licht stijgende prijstrend die we vanaf maart dit jaar weer zien, is de licht dalende trend die we zagen in de laatste maanden van 2023 en de eerste maanden van dit jaar gekenterd. Dit verloop toont dat de CPI met een kleine vertraging de stijgende trend in af-boerderijprijzen sinds het dieptepunt in oktober 2023 volgt.
De prijsindex af boerderij is verder gestegen en ligt met 278 punten weer ver boven het laatste dieptepunt van 130 punten in oktober 2023. De opwaartse prijstrend wordt verklaard doordat het aanbod nog steeds beperkt is door de tegenvallende oogst van het afgelopen seizoen, veroorzaakt door het natte najaar waardoor oogsten moeizaam verliepen. Daarnaast is ook het nieuwe seizoen moeizaam van start gegaan doordat de bodem nog steeds vrij nat was als gevolg van de vele regen in het voorjaar waardoor het pootgoed pas later de grond in kon. In combinatie met het risico dat niet gerooide aardappelen uit seizoen 2023 kunnen leiden tot een teveel aan nutriënten uit weggerotte aardappelknollen, zijn de voorspellingen voor het nieuwe seizoen niet erg hoopvol.
De opbrengst van de consumptieaardappeloogst in 2023 is uitgekomen op 3,4 miljoen ton volgens het CBS. Dat is lager dan de raming van 3,6 miljoen ton die het CBS in november 2023 naar buiten bracht en een krimp van 5% ten opzichte van de oogst van 2022. Dit is deels toe te schrijven aan een kleiner areaal van 75.675 ha ten opzichte 76.600 ha in 2022. Een andere oorzaak is een lagere hectareopbrengst van 45,8 ton per hectare ten opzichte van rond de 47 ton per hectare het jaar ervoor als gevolg van een zeer nat najaar waardoor niet alle aardappelen gerooid konden worden en van een hoger aandeel misoogst onder wel gerooide partijen. De verwachting is dat er toenemende druk op de aanbodzijde van aardappelen zal blijven, met name in Nederland en België. Deze druk wordt veroorzaakt door de sterke vraag naar landbouwgrond (deels voor andere activiteiten), strengere regelgeving, duurzaamheidseisen vanuit verwerkers en supermarkten en klimaatverandering die leidt tot extreme weersomstandigheden, verzilting en hogere ziektedruk.
Naast de druk op de aanbodzijde zien we ook een aanhoudend sterke wereldwijde vraag naar verwerkte industrieaardappelen vanuit de horeca en fastfood. Tijdens de coronaperiode was er tijdelijk een dip in de vraagzijde te zien, maar vrijwel direct na het opheffen van de beperkende maatregelen is de vraag weer aangetrokken. De verwachting is dat de groeiende vraag zal aanhouden, met name de vraag naar bevroren friet vanuit opkomende economieën. Als gevolg hiervan laat de opbrengstprijs van de verwerkende industrie een opwaartse trend zien sinds begin 2022. Naast de groeiende vraag, spelen de hogere productiekosten sinds de oorlog tussen Rusland en Oekraïne ook een belangrijke rol. Met de start van het oogstseizoen in juli/augustus 2023 tot en met de ramingen van december ligt de prijs redelijk stabiel rond de 158-159 punten (2020=100). Momenteel ligt de prijs iets lager met 155 punten, als gevolg van de licht dalende energie- en kunstmestprijzen. De andere kostenposten zoals die voor pootgoed en machineonderhoud zijn juist verder gestegen, dus de verwachting is dat de PPI hoog zal blijven.
De aardappelverwerkende industrie verwerkte over de afgelopen 12 maanden (mei 2023 - mei 2024) ongeveer 3,9 miljoen ton aardappelen. Hiermee ligt het volume van de aardappelverwerkende industrie in de afgelopen 12 maanden iets onder het niveau van dezelfde periode vorig jaar (rond de 4,0 miljoen ton). Deze daling blijkt uit de verwerkingscijfers die de Vereniging voor de Aardappelverwerkende industrie publiceert en is te verklaren vanuit de eerder beschreven trends van relatief hoge prijzen en beperkte beschikbaarheid van aardappelen.
Keten
De aardappelketen is grofweg onder te verdelen in vijf ketenschakels. De keten start met de veredeling en selectie van nieuwe aardappelrassen. In de volgende schakel vindt de teelt van pootaardappelen plaats. Ten derde is de keten daarna gesplitst in teelt van zetmeelaardappelen en consumptieaardappelen. Zetmeelaardappelen gaan naar de fabriek (vierde schakel). Het consumptieaardappelsegment wordt onderscheiden in tafelaardappelen (voor verse en koelverse consumptie) en verwerkte aardappelen (voor friet, chips, vlokken en andere aardappelproducten). Verwerkte aardappelen gaan ook naar de fabriek en tafelaardappelen gaan de handel in. Tenslotte verkopen supermarkten en speciaalzaken tafelaardappelen, koelverse en diepgevroren aardappelproducten. (Fastfood)restaurants verkopen vooral verwerkte aardappelen. Tussen deze vijf schakels zijn er nog aardappelhandelshuizen, de aardappelhandelaren, de transporteurs en distributiecentra.
Tafelaardappelen vormen maar een klein deel van de totale aardappelconsumptie. Het leeuwendeel van de Nederlandse consumptieaardappelen wordt verwerkt tot frites, chips en koelverse producten. De aardappelverwerkende industrie verwerkt jaarlijks ca. 4 miljoen ton aardappelen en koopt het grootste deel van de benodigde aardappelen rechtstreeks in bij de teler, veelal op contract.
Toelichting op drie niveaus;
Akkerbouwbedrijven
Het aantal bedrijven dat consumptieaardappelen teelt, varieert tussen de 6.500 en 7.000 (CBS). Mede vanwege de noodzakelijke vruchtwisseling verbouwen de aardappeltelers ook andere gewassen. Zij produceren jaarlijks gemiddeld 3,7 miljoen ton consumptieaardappelen. Consumptieaardappelen worden gepoot in het voorjaar en geoogst vanaf juni tot november. Aardappelen worden direct na de oogst afgeleverd of op de boerderij in bewaarplaatsen bewaard en op afroep geleverd. Aardappelen kunnen afhankelijk van ras en kwaliteit tot aan juni-juli bewaard worden, maar bewaren leidt tot gewichtsverlies en soms ook kwaliteitsverlies.
Industrie en handel
Het aantal bedrijven dat verse aardappelen voor de tafelaardappel markt bewerkt (sorteert, wast, verpakt) neemt af en ligt op circa 60 (NAO, 2021). De 5 à 8 grotere verpakkingsbedrijven hebben een belangrijk deel van de binnenlandse handel in handen. Daarnaast zijn er ook telers die zelf wassen, verpakken en soms ook transporteren.
Binnen de verwerkende industrie van consumptieaardappelen (niet-tafelaardappelen) zijn er vier grotere bedrijven die 95% van het volume verwerken. Ze opereren mondiaal en hebben meerdere productielocaties in binnen- en buitenland. De aardappelverwerkende industrie verwerkt 65% van de Nederlandse consumptieaardappelen. Dat is twee derde van het totaal van de ca. 4 miljoen ton aardappelen die de industrie verwerkt. Een derde deel wordt geïmporteerd.
Afzet
Van de niet-tafelaardappelen uit het segment consumptieaardappelen wordt ongeveer 85% van de aardappelproducten (voornamelijk friet) diepgevroren geëxporteerd, circa 70% binnen Europa en 30% buiten de EU (Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie, VAVI). De voortdurende groei van de export naar onder andere Azië maakt dat verwerkende bedrijven hun capaciteit uitbreiden.
Het grootste deel van de Nederlandse aardappelconsumptie bestaat uit verwerkte aardappelproducten, veelal diepvriesproducten. Een klein deel van de aardappelconsumptie is de consumptie van de ‘tafelaardappel’, die zonder verwerking (met uitzondering van bewerking in de vorm van sorteren, wassen en verpakken) wordt verkocht. Het aandeel van de consumptie van de tafelaardappel wordt de laatste jaren steeds kleiner doordat consumenten steeds minder vaak en kleinere hoeveelheden verse aardappelen kopen. Naar schatting ligt het niveau nu op ca. 275.000 ton per jaar. Ca. 80% van deze consumptie wordt gekocht in de supermarkt. De verkoop van verpakte koelverse aardappelproducten in supermarkten ligt op 60.000 ton per jaar, wat overeenkomt met 95% van de totale verkopen van dit producttype.
Een klein deel van de binnenlandse behoefte aan tafelaardappelen bestaat uit import die vooral plaatsvindt in het vroege voorjaar als de binnenlandse voorraden opraken of kwalitatief minder worden. Deze geïmporteerde vroege tafelaardappelen komen uit zuidelijke lidstaten zoals Spanje, Portugal, Italië en Malta.
Prijsvorming
Tafelaardappelen worden voor het grootste deel verhandeld op de vrije markt of spotmarkt. De consumentenprijs van tafelaardappelen volgt de prijsontwikkeling in de aardappelmarkt af boerderij. In de CPI zijn de uitslagen zijn kleiner. Dit komt doordat de aardappel maar een deel van de consumentenprijs vormt.
Verwerkte aardappelen worden veelal geleverd op contractbasis. Om een belangrijk deel van hun grondstofvoorziening zeker te stellen, bieden verwerkers en handelaren voorafgaand aan het teeltseizoen contracten aan. Ongeveer 75-80% van de aardappelen die de verwerkende industrie verwerkt, wordt vooraf gecontracteerd. De prijzen in deze contracten liggen dus vast en kunnen alleen wat stijgen door toenemende bewaarvergoedingen gedurende het afleverseizoen. Doordat verwerkers aardappelen op contract inkopen, kunnen ze relatief stabiele verkoopprijzen hanteren. Producentenprijzen zijn daardoor aanzienlijk minder volatiel dan de vrije af-boerderijprijzen.
Op de vrije markt worden naast tafelaardappelen ook de ‘overtonnen’ aardappelen (de aardappelen die boven de gecontracteerde volumes door de teler meegeleverd moeten worden) verhandeld. Op deze vrije markt worden de prijzen bepaald door vraag en aanbod in de belangrijkste aardappellanden in Noordwest-Europa: Nederland, Frankrijk, Duitsland en België. De spotmarktprijs kan heel volatiel zijn doordat een relatief klein deel van het geoogste volume via deze markt wordt verhandeld en daardoor oogstprognoses en slechte weersomstandigheden een vrij groot effect hebben op de prijsvorming op de vrije markt
|