| Actuele voedselprijzen - Brood |
Tarweprijs lager, broodprijs stijgt niet meer
|
31-5-2023
|
De consumentenprijsindex van brood is in maart 2023 uitgekomen op 133 punten (2015=100), 3% hoger dan twee maanden ervoor en 21% hoger dan in maart 2022. De index van verkoopprijzen van producenten van brood en broodproducten is uitgekomen op 129 punten in maart 2023, even hoog als in januari en 16% hoger dan een jaar eerder. De prijsindex van tarwe af boerderij lag in maart op 164 punten, 6% lager dan twee maanden eerder en 27% lager dan in maart 2022.
|
Prijsontwikkeling
Tot eind 2021 was de prijs van brood stabiel. Dit komt doordat de industrie de grondstofvoorziening en de bijbehorende prijsrisico’s afdekt met contracten. De consumentenprijzen en producentenprijzen zijn dan ook op korte termijn weinig gevoelig voor veranderende telersprijzen. Dit is sinds begin 2022 echter aanzienlijk veranderd. De consumentenprijsindex van brood is in maart 2023 uitgekomen op 133 punten (2015=100), 3% hoger dan twee maanden ervoor en 21% hoger dan in maart 2022. Door de oplopende grondstof- en energieprijzen en personeelskosten zijn de productiekosten in de bakkerijen afgelopen jaar hoger geworden. De verkoopprijzen van producenten van brood en broodproducten lagen in maart even hoog als in januari en zijn met 16% gestegen ten opzichte van een jaar eerder.
Bij de start van het seizoen 2021-2022 – na de oogst in augustus 2021 – daalde de telersprijsindex van tarwe eerst naar 136 punten, maar steeg daarna fors om in maart 2022 uit te komen op 223 punten. De maanden daarna steeg de prijs minder snel, in juli 2022 kwam de index uit op 236 punten. Sindsdien is de tarweprijs gedaald en lag de prijsindex in maart van dit jaar op 164 punten, 6% lager dan twee maanden eerder maar wel 27% hoger dan in maart 2022. Er is wereldwijd een grote vraag naar tarwe, onder andere vanuit China, terwijl de voorraden beperkt zijn en de export vanuit Oekraïne en Rusland – samen goed voor 30% van de mondiale tarwe-export – vanwege de oorlog stagneerde.
Om de graanexport vanuit Oekraïne via de Zwarte Zee weer mogelijk te maken, hebben Turkije en de Verenigde Naties een handelscorridor opgezet (graandeal). Begin augustus 2022 is de graanexport vanuit Oekraïne via de Bosporus mondjesmaat hervat. Deze graandeal is steeds met 120 dagen verlengd; een nieuwe verlenging vormt een steeds onzekerder factor: medio mei volgt een mogelijk laatste verlenging met zestig dagen. In Oekraïne werd door de oorlog echter een derde minder tarwe gezaaid. Ondanks een recordoogst in Rusland, wordt Russisch graan door handelssancties minder makkelijk wereldwijd verkocht.
De Oekraïne-oorlog heeft in Nederland tot een uitbreiding van het graanareaal met 15.000 ha geleid. Ondanks de oplopende teeltkosten maken de hoge telersprijzen een verdere areaaluitbreiding ook voor komend seizoen (2023-2024) waarschijnlijk. De Nederlandse oogst van 2022 wordt gekenmerkt door een hoge graanopbrengst van goede kwaliteit. De totale Nederlandse tarweproductie wordt geraamd op 1,3 miljoen ton, 33% meer dan een jaar eerder (2021). In grote delen van Europa is als gevolg van de droogte een lagere opbrengst gerealiseerd. De vooruitzichten voor het komend oogstseizoen (2023/2024) leken wereldwijd gunstig. Echter, regionaal is er droogte (bijvoorbeeld in Zuid-Europa, de VS en Argentinië) of zijn er ongunstige omstandigheden voor de inzaai van zomergraan (onder andere Canada). Tegenover uitbreidingen van het tarweareaal in verschillende landen (onder andere in Argentinië, Canada, China, de EU en India) staat krimp elders (onder andere in Australië, Rusland en Oekraïne). Onzekerheid rondom de toekomstige uitvoer uit Oekraïne en mogelijke verlenging van de graandeal leidt tot hogere noteringen. De FAO gaat uit van een recordoogst maar verlaagde haar laatste oogstraming voor tarwe in 2022 naar 781,1 miljoen ton. De ingeschatte eindvoorraad werd iets naar boven bijgesteld. Hoe kleiner de voorraden, des te lastiger tegenvallers in de oogst kunnen worden opgevangen. Bovendien is de wereldwijde tarweconsumptie nog steeds groter dan de productie.
De VS en de EU vormen samen met Rusland de top 3 van tarwe-exporteurs in de wereld. Overigens komt Nederlandse broodtarwe en meel vooral uit Frankrijk en Duitsland, maar ook die worden vanwege de mondiale situatie duurder. De sterk opgelopen energieprijzen hebben ook effect op logistieke kosten en de productiekosten van brood. De prijs die de consument voor brood moet gaan betalen zal naar alle waarschijnlijkheid blijven stijgen. De crisis heeft ook impact op de beschikbaarheid van kunstmeststoffen, waarvan Rusland en Belarus belangrijke exporteurs zijn. De beperkte beschikbaarheid van kunstmest kan een negatieve invloed hebben op zowel de inzaai als de opbrengstverwachting van het voorliggende seizoen.
Ten slotte is de tarweprijs hoog door een oplopende wereldwijde vraag. Naast het gebruik voor consumptiedoeleinden is er eveneens meer vraag naar tarwe voor de productie van bio-ethanol. Dit is een gevolg van de hoge energie- en brandstofprijzen. Ook valutaire ontwikkelingen, zwakte in de grondstoffenmarkten, maar vooral de zeer sterk opgelopen geopolitieke spanningen hebben een effect op de tarwe- en broodmarkt.
Keten
Brood is te koop in supermarkten, die het betrekken van industriële bakkerijen, en bij ambachtelijke bakkers. De laatsten kopen grondstoffen bij de groothandel voor bakkerijgrondstoffen. Industriële bakkerijen kopen meel of melanges vaak rechtstreeks van de Nederlandse maalindustrie. Die koopt baktarwe voornamelijk op de wereldmarkt via makelaars en handelaren. De laatsten kopen tarwe rechtstreeks van collecteurs, boeren of via termijnmarkten.
Toelichting op drie niveaus
De brood- en deegwarenindustrie bestaat uit brood- en banketbakkerijen, de banket- en koekindustrie en de deegwarenindustrie. Er zijn ruim 3.190 brood- en banketbakkerijen in Nederland (CBS, 2021). Industriële bakkerijen produceren het brood voor de supermarkten. Ruim 80% van het brood wordt verkocht in de supermarkten. Het aantal ambachtelijke bakkerijen is dalend. Het aantal industriële bakkerijen is klein en de markt is geconcentreerd. Twee Nederlandse industriële bakkerijen produceren 40 tot 60% van het brood en banket. Meel wordt vaak rechtstreeks gekocht bij maalderijen. De grootste maalderij in Nederland is Meneba, die een aandeel heeft van 65%. Meneba is in 2018 overgenomen door het Belgische Dossche Mills. Daarnaast kent Nederland twee middelgrote maalderijen en een aantal kleinere. Zij importeren gezamenlijk rond de 80% van de tarwe, voornamelijk uit Frankrijk en Duitsland.
Het merendeel van de circa 1 miljoen ton tarwe die jaarlijks door ruim 7.600 Nederlandse akkerbouwers (CBS, 2020) wordt geproduceerd, is zachte tarwe. Deze is minder geschikt als baktarwe en wordt grotendeels benut als veevoer. Slechts ongeveer 100.000 ton van het in Nederland geproduceerde graan - vooral tarwe - wordt verwerkt door de Nederlandse maalindustrie.
Prijsvorming
Ten opzichte van de prijzen af boerderij zijn de consumentenprijzen en producentenprijzen zeer stabiel. Industriële bakkerijen hebben vaak langlopende relaties met supermarkten, door de complexiteit van het productieproces en de specificaties van hun afnemers. Soms worden meerjarige contracten opgesteld. Prijzen worden daarin niet vastgelegd. De grondstoffen bestaan behalve uit meel, uit ingrediënten als oliën en vetten, suiker, eieren, en enzymen of halffabricaten (mixen) en broodverbetermiddelen. Ook prijsontwikkelingen in deze ketens beïnvloeden de producentenprijs. De beurs van Rouen is een belangrijk ijkpunt voor de prijs waarvoor industriële bakkerijen tarwe inkopen. Zij stellen contracten op met maalderijen om hoeveelheden af te dekken. De graanprijs af boerderij fluctueert van jaar tot jaar en is sterk afhankelijk van de vraag- en aanbodontwikkelingen op de mondiale markt. Het weer heeft grote invloed. De graanprijs bestaat uit een basisprijs en toeslagen voor kwaliteit.
Prijsindices
De prijsindex af boerderij betreft de prijzen van Nederlandse zachte tarwe en spelt en niet die van de wereldmarktprijs van harde tarwe.
|