Fosfaatbenutting op bodemniveau op melkveebedrijven

Op nationaal niveau is de fosfaatbenutting op bodemniveau van melkveebedrijven waarop het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (LMM) gericht is in 2023 toegenomen ten opzichte van het voorgaande jaar en het gemiddelde van de vijf voorgaande jaren. De benuttingsgraad bedroeg in 2023 gemiddeld 114%. Dit is ruim 18 procentpunten hoger dan het gemiddelde van de vijfvoorafgaande jaren. De hoogste fosfaatbenutting in 2023 werd behaald in de Lössregio (124%) en de laagste in de Veenregio (104%). Met het mestbeleid streeft men naar evenwichtsbemesting (inclusief een onvermijdbaar verlies van 5 kg fosfaat per ha) en het verlagen van hoge fosfaatconcentraties in de bodem.

Aanvoer van fosfaat per ha neemt af

In de periode 2006-2023 was de aanvoer van fosfaat op de bodem op melkveebedrijven gedaald van gemiddeld 99 kg fosfaat per ha in 2006 naar 72 kg fosfaat per ha in 2023, een daling van 27% in 18 jaar tijd. De aanvoer van fosfaat bestaat voornamelijk uit dierlijke mest en kunstmest. De steeds verder aangescherpte fosfaatgebruiksnormen zijn de belangrijkste verklaring voor deze daling. Fosfaatgebruiksnormen zijn afhankelijk van het grondgebruik (grasland of bouwland) en sinds 2010 ook van de fosfaattoestand van de bodem. In 2023 was de gemiddelde aanvoer van fosfaat 1 kg per ha hoger dan in 2022. De afvoer van fosfaat met het gewas van de melkveebedrijven was in 2022 op het laagste niveau van het gemiddelde van de gehele periode 2006-2022 (56 kg fosfaat per ha) maar herstelde zich in 2023 naar 80 kg fosfaat per ha. In de droge jaren 2018-2020 was de afvoer zeer laag, wat zich ook voordeed in 2022. Naast het aandeel gras en mais in het bouwplan zijn ook de teeltomstandigheden (onder andere het weer) en teeltmanagement bepalend voor de opbrengst en daarmee voor de fosfaatafvoer per ha. De combinatie van de dalende aanvoer van fosfaatmeststoffen en de wisselende fosfaatafvoer met het gewas vanaf 2018 resulteerde een wisselende fosfaatbenuttingsgraad op bodemniveau.

Fosfaatbenutting piekt in 2014, 2021 en 2023

De kentering in de gewasafvoer vanaf 2018-2020 en ook in 2022 onder andere veroorzaakt door de droogte in het groeiseizoen, leidde tot een lagere fosfaatbenutting in die jaren. De fosfaatbenutting op bodemniveau was in 2006 gemiddeld 80% en liep op naar 117% in 2014 en bleef daarna tot en met 2017 ruim boven de 100%. Ook in 2021 en 2023 was de benuttingsgraad boven de 100%. Het is mogelijk dat de benuttingsgraden boven de 100% uitkomen: per saldo vindt er dan een onttrekking van fosfaat uit de bodemvoorraad plaats.

In 2022 was de fosfaatbenuttingsgraad met 83% praktisch terug op het niveau van 2006 met 80% door de relatief droge omstandigheden. Ter vergelijk, in het droge jaar 2018 was de benutting 89%. De hoge niveaus van de jaren 2014-2017, 2021 en 2023, met een gemiddelde benuttingsgraad van boven de 100%, werden behaald bij goede weersomstandigheden.

Lössregio: 124% benutting in 2023

In 2023 was de fosfaatbenutting op bodemniveau in de Lössregio met 124% het hoogst van alle grondsoortregio’s. De uitkomsten van de Lössregio zijn gebaseerd op een kleine steekproef waardoor meer variatie tussen jaren kan optreden. In de Zand-, Klei- en Veenregio was de fosfaatbenuttingsgraad in 2023 respectievelijk 118, 114 en 104%. Alle grondsoortregio’s laten over het algemeen een sterk fluctuerende fosfaatbenutting zien in de laatste jaren. In alle grondsoortregio’s lag de gemiddelde fosfaatbenuttingsgraad van de laatste vijf jaar hoger dan de eerste vijf jaren van de getoonde periode.