Stikstofbenutting op bodemniveau op melkveebedrijven

In vergelijking met het gemiddelde in de periode 2018-2022 was de benuttingsgraad van stikstof van melkveebedrijven in het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (LMM) in 2023 ongeveer 7 procentpunten hoger. In de Zandregio was de benuttingsgraad in 2023 gemiddeld het hoogst (76%). De Veen- en Lössregio hadden gemiddeld een lagere benuttingsgraad op bodemniveau (respectievelijk 65 en 72%). In de Veenregio werd dat veroorzaakt door de hoge aanvoer van stikstof via mineralisatie. In de Lössregio speelde de matige graslandopbrengsten in 2023 in vergelijking met andere regio’s parten. Sturen op een hoge stikstofbenutting van gewassen leidt tot minder overschot per aangevoerde hoeveelheid stikstof. Dit overschot blijft achter in de bodem en kan deels of geheel uitspoelen. In de Kleiregio was de benuttingsgraad van stikstof op bodemniveau 74%.

Dalende aanvoer van stikstof

De stikstofbenuttingsgraad op bodemniveau wordt bepaald door de afvoer van de bodem via gewasopbrengsten en de totale aanvoer op de bodem. De aanvoer van stikstof op alle melkveebedrijven bedroeg in 2023 gemiddeld 366 kg per ha. Deze aanvoer bestaat uit meststoffen, depositie, stikstofbinding door vlinderbloemigen en stikstof beschikbaar van mineralisatie uit de organische stof van de bodem. Deze laatste aanvoerpost is vooral aanwezig in de Veenregio. De hoeveelheid stikstof beschikbaar uit mineralisatie per bedrijf wordt bepaald door het aandeel grasland en met vaste forfaits voor veen- en moerige grond. Door het mestbeleid daalde in de periode 2006-2023 de gemiddelde aanvoer van stikstof op de bodem.

De afvoer van stikstof via gewasopbrengsten bedroeg in 2023 gemiddeld 262 kg per ha, evenveel als de afvoer in 2006. Over de jaren heen vertoont de stikstofafvoer per ha een wisselend verloop. In het droge jaar 2018 was de afvoer van stikstof via het gewas laag, terwijl dat in de jaren 2014 en 2017 hoog was.

Stikstofbenuttingsgraad varieert per jaar tussen de 61 en 73%

De benuttingsgraad van stikstof op bodemniveau voor melkveebedrijven in Nederland daalde van 2006 tot aan 2009 en zette daarna een stijging in. In de droge jaren 2018 en 2022 was de benuttingsgraad lager dan in de omliggende jaren. Een hogere benuttingsdraad betekent dat een steeds groter deel van de beschikbare stikstof voor gewassen omgezet wordt in oogstbaar product. Daarnaast betekent het dat een kleiner deel van de beschikbare stikstof in de bodem achterblijft (bodemoverschot), met de kans op af- en uitspoeling naar het grond- en oppervlaktewater. Veranderend mestgebruik, veranderingen in het aandeel gras en mais in het bouwplan en verbeteringen in nutriëntenmanagement zijn debet aan de ontwikkelingen in de benuttingsgraad.

De stikstofbenuttingsgraad op bodemniveau in 2023 was het hoogst in de Zandregio (76%) en was lager in de Löss- en Veenregio (respectievelijk 72% en 65%). Vanwege de aanvoer van stikstof via mineralisatie van organisch gebonden stikstof in de bodem (90-100 kg N per ha) is de stikstofaanvoer in de Veenregio structureel hoger. Daarnaast kunnen regionale verschillen in het aandeel gras en mais en overige gewassen in het bouwplan, de productieomstandigheden (bodem en klimaat) en mestgebruiksnormen de verschillen tussen de grondsoortregio’s verklaren.